Seizoen 2017 – 2018
Gezamenlijke openingsavond cursus A en B
Alle bijeenkomsten van zowel cursus A als B vinden plaats op de maandagavond in
De Buorskip te Beetsterzwaag.
Tijd: 20.00 - 22.00 uur. (NB 8 januari 2018: aanvang 19.30 uur!)
25 september 2017 Gezamenlijke openingsavond
speelt ‘Francesco, het verhaal over een middeleeuwer’
Franciscus van Assisi (1181 - 1226) is voor velen een bekende naam. Maar wat dreef hem? In een twee uur durende voorstelling (met pauze) brengt Peter Vermaat zijn verhaal tot leven. Francesco leefde in de middeleeuwen, een wonderlijke wereld, met zijn stedenoorlogen en kruistochten, zijn strijd tussen paus en keizer. Hij was een dromer van ridder-idealen en van Vrouwe Armoede. Was hij een dwaas, een revolutionair, of niets van dat al...? Zoveel mogelijk trouw aan de historie vertelt Peter Vermaat over Francesco, een door en door middeleeuws mens die ons zowel fascineert als afschrikt.
Peter Vermaat is dichter-verteller, poppenspeler-theatermaker. In deze voorstelling visualiseert hij zijn verhaal met karakteristieke poppen en objecten. Zie ook: www.petervermaat.nl
Cursus A
Het kwetsbare leven
Een serie lezingen over leven en dood, gezien vanuit verschillende perspectieven: bijbels-theologisch, wijsgerig-ethisch en maatschappelijk
25 september 2017 ‘Francesco, het verhaal over een middeleeuwer’ – Gezamenlijke openingsavond
Dichter-verteller Peter Vermaat
2 oktober 2017 ‘Kies dan het leven…’ – Leven en dood in de waagschaal
Prof. dr. Maarten den Dulk, emeritus hoogleraar praktische theologie aan de Rijksuniversiteit van Leiden.
Leven op aarde is buitengewoon gevaarlijk. Mensen zijn weliswaar bij machte om steeds weer nieuw leven voort te brengen, maar als het zo uitkomt zijn ze ook niet te beroerd om hun medemensen om te brengen. Het gaat er moorddadig aan toe. De vraag is, hoe men onder zulke omstandigheden een veilige en veelzijdige samenleving kan opbouwen. Dat is een intieme en tegelijk een politieke kwestie. Ter oriëntatie geeft de Thora een testbeeld van menselijk leven op aarde. In Genesis 4 wordt dit testbeeld aangeboden. Met enkele, simpele lijnen wordt de homo sapiens op het toneel gezet. Het gaat over de agrarische revolutie en over de ontwikkeling van stad en staat. Fier en wankelend gaan de mensen hun weg tussen leven en dood. Waar kiezen ze voor?
30 oktober 2017 ‘Dood en leven in Tenach’
Dr. Piet van Midden, universitair docent Hebreeuws aan de Universiteit van Tilburg
Het onderwerp is groots en de titel te groot voor de maat van deze bijdrage. Een eerste stap: uitgangspunt in TNK is niet het leven, maar de chaos, tohuwavohu. De dood is doodnormaal. Dat we leven is een wonder, een gave van JHWH, maar ook een opgave. ‘Leef!’ klinkt het als bevel. Zonder de Thora en de tempel is het zomaar geen leven. Dat leven is niet in beton gegoten. De mens in TNK loopt tegen zijn grenzen aan en enerzijds sterft hij ‘van het leven verzadigd’, anderzijds snijdt de dood hem af van de levenslijn die JHWH biedt: ‘De dood prijst U niet.’ Op onze studieavond op 30 oktober komen we niet tot een sluitende ‘theologie van leven en dood’, wél bestuderen we een aantal lijnen die samen ‘dood en leven’ (in die volgorde) enigszins in kaart brengen.
27 november 2017 ‘Leven en dood in het evangelie van Johannes’
Prof. dr. Wim Weren, emeritus hoogleraar Bijbelwetenschappen aan de Universiteit van Tilburg
In het evangelie volgens Johannes is Jezus een mens die zo vol is van God, dat overal waar hij verschijnt, de dood verdwijnt. Hij is de verrijzenis in eigen persoon. Mensen staan op uit de dood als ze in Jezus gaan geloven. Dit evangelie ziet het eeuwige leven al ontluiken wanneer iemand het spoor van Jezus volgt.
In mijn inleiding ga ik uitvoerig in op deze visie. Eerst bespreek ik de betekenis van de termen ‘leven’ en ‘dood’ in Johannes. Vervolgens illustreer ik de opvatting van de vierde evangelist aan de hand van het verhaal over de opwekking van Lazarus uit de dood (Johannes 10:40- 11:53). Ook stel ik de vraag of de visie van Johannes wel zo nieuw is als het lijkt. Verrassend is dat de wortels ervan liggen in teksten uit het Oude Testament.
Als er tijd voor is, gaan we ook na hoe het verhaal over Lazarus wordt uitgelegd in de moderne roman Lazarus is Dead van Richard Beard uit 2011. De vraag is dan of het zin heeft om teksten uit de Bijbel te lezen door de bril van zo’n moderne literaire tekst.
Na de pauze kunnen we met elkaar van gedachten wisselen over de vraag waarop de christelijke hoop op een leven-door-de-dood-heen eigenlijk is gebaseerd. En waarom deze visie te verkiezen valt boven het idee dat met de dood alles over en uit is.
8 januari 2018 ‘De ontdekking van de hemel’ – Aanvang: 19.30 uur!
Drs. Alex van Heusden, studiesecretaris van “De nieuwe Liefde” in Amsterdam
De vroege messiaanse beweging ‘in naam van Jezus’ zag reikhalzend uit naar een andere, nieuwe wereldorde, ‘koninkrijk van God‘ genaamd, hemel op aarde. Maar allengs, in de eeuwen die volgden, verschoof het accent van de aarde naar de hemel, als eeuwige woonplaats voor de ‘ziel’. Die hemel moest wel verdiend worden door een deugdzaam en voorbeeldig leven te leiden op het ondermaanse. Ieder mens afzonderlijk moest daar zijn best voor doen. Onder andere (neo)platonische wijsbegeerte heeft hier haar invloed doen gelden. Maar ook politieke ontwikkelingen speelden een rol, met name de alliantie tussen het Romeins Imperium en de universele, apostolische ecclesia. De grote synthese werd tot stand gebracht door Aurelius Augustinus (354-430) in zijn politieke theologie: De stad van God.
5 februari 2018 ‘Leven en dood in wijsgerig-ethisch perspectief’
Prof. Dr. Christoph Jedan, hoogleraar Godsdienstfilosofie en Ethiek aan de Rijksuniversiteit van Groningen
In de wereldgodsdiensten is veelvuldig nagedacht over de dood, of er iets komt na de dood, en hoe we het leven kunnen zien in het licht van onze eigen eindigheid. Religies lijken een monopolie te hebben op dit soort vragen. Echter, niets is minder waar. In feite bestaat er binnen de westerse filosofie een lange traditie van nadenken over de dood, een traditie die veel verder strekt dan de usual suspects van stichtelijke denkers zoals Plato. De antieke filosoof Epicurus bijvoorbeeld stelde dat de dood geen euvel is, juist omdat wij met de dood ophouden te bestaan. Vanuit dit inzicht formuleerde hij tal van aanbevelingen voor een geslaagd leven. Hoe valt te leven met een dergelijke overtuiging? En hoe hebben christelijke theologen gereageerd op dergelijke ‘seculiere’ opvattingen over de dood? Kunnen ook gelovigen in onze tijd iets leren van filosofisch denken over de grens van ons leven?
5 maart 2018 ‘Het voltooide leven vanuit maatschappelijk perspectief’
Prof. dr. Frits de Lange, hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit
Klaar met leven, levensmoe, voltooid leven – de discussie rondom actieve levensbeëindiging wordt steeds meer in termen gevoerd die buiten de huidige euthanasiewetgeving vallen. Deze lezing gaat in op de maatschappelijke achtergronden van het huidige debat en de ethische implicaties daarvan. Wat verstaan we onder voltooid leven? Is een leven ooit voltooid? Is een wet die hulp bij zelfdoding regelt voor mensen die hun leven voltooid achten een goed idee?
9 april 2018 ‘De fresco’s van Fra Angelico’ – Gezamenlijke slotavond
Dr. Anne Marijke Spijkerboer
Zijn deze gelijkenissen echt zo moralistisch? En gaan ze over onze beloning of bestraffing na de dood? Nauwkeurig lezen zal ons zeker vrolijker stemmen dan deze plaatjes doen!
Cursus B
‘Het mysterie van het Koninkrijk in gelijkenissen van Mattheüs’
In deze serie wordt een aantal gelijkenissen uit het Evangelie van Mattheüs besproken. Het gaat om parabels waarin de focus ligt op de vraag wat Jezus bedoelt met het ‘Koninkrijk’.
25 september 2017 ‘Francesco, het verhaal over een middeleeuwer’ – Gezamenlijke openingsavond
Dichter-verteller Peter Vermaat
16 oktober 2017 ‘De koninkrijksrede van Mattheüs 13’
Prof. dr. Niek Schuman, voormalig docent Oude Testament, later hoogleraar Liturgiewetenschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam
Het door Jezus geproclameerde ‘Rijk van God’ of ‘Koninkrijk der heme-len’ is niet een politieke of geografische grootheid, maar een visioen. Het is, om met Kuitert te spreken, ‘van verbeelding’. Juist zo wil het een richtpunt zijn voor de menselijke kijk op de zin van leven en samenleving, en een leidraad voor een handelen dat daarop afgestemd is. In de gelijkenissenrede van Mattheüs 13, zelf de middelste van vijf grote redevoeringen, komt het begrip ‘Koninkrijk’ twaalf keer voor. Genoeg om ook zelf zich als leerling (‘discipel’) aan te sluiten.
13 november 2017 ‘Een Rechter die zelf het gericht ondergaat?’
Breukelmans uitleg van de gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht. Mattheüs18 : 21-35
Drs. Gerard van Zanden, predikant van de Gereformeerde Kerk Urk en werkend aan een proefschrift over het Bijbels-theologisch project van Frans Breukelman.
In het Mattheüsevangelie vinden we een gelijkenis die de andere drie evangelisten niet hebben: de ‘gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht’ (Mt 18:23-35), die door Jezus verteld wordt nadat Petrus bij Hem kwam en vroeg (vers 21): ‘Hoeveel keer zal mijn broeder tegen mij zondigen en ik hem vergeven? Tot zevenmaal toe?’ Jezus antwoordt hem eerst rechtstreeks (‘zeventigmaal zeven maal!’), maar vertelt hem vervolgens ook nog een gelijkenis. In deze gelijkenis, zo stelt Breukelman, ligt heel de strekking van Mattheüs’ verkondiging besloten. We zullen ontdekken dat Breukelman daarmee veel méér bedoelt dan dat Jezus’ Vader een God van vergeving is.
22 januari 2018 ‘Het geding om de wijngaard’ – Mattheüs 21 : 33-46
Ds. Bram Grandia, emeritus predikant
Hij werkte als predikant in verschillende plaatsen en bij het IKON-pastoraat in Hilversum. Is betrokken bij de theologische werkgroep van Kerk en Vrede en bestuurslid van de Stichting Vrienden van The Tent of Nations in Bethlehem.
We doen een poging om deze gelijkenis iets minder vanzelfsprekend te maken. De Willibrordvertaling heeft als kopje: De misdadige wijnbouwers. Dan is het oordeel al geveld. De wijnbouwers zijn de misdadigers. Is dat wat Jezus wil zeggen? Hoe keek Hij naar de wijnbouwers die hun land waren kwijtgeraakt aan een heer in den vreemde? En naar het verzet in zijn dagen? Of gaat het daar in de gelijkenis niet om? Waar gaat het dan over? Over de kerk die de plek van Israël in gaat nemen, zodat de gelijkenis een hoeksteen wordt voor vervangings-theologie? In de leesstof vooraf horen we enkele heel verschillende stemmen vanuit Israël en vanaf de Westbank. Daar leggen wij onze leeservaringen tegenaan.
29 januari 2018 ‘Welke boodschap heeft de parabel van de arbeiders van het elfde uur?’
Antwoorden uit de receptiegeschiedenis en het moderne vergelijkende parabelonderzoek. Mattheüs 20 : 1-16
Prof. dr. Annette Merz, hoogleraar Nieuwe Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit
Deze parabel van Jezus heeft een zeer diverse interpretatiegeschiedenis, waaruit wij enkele hoogtepunten (bijv. Origenes, Maarten Luther, Joachim Jeremias) zullen leren kennen. De parabel is ook bijzonder interessant omdat er veel rabbijnse parabels van de wijngaard overgeleverd zijn, die grote verwantschap met de Jezusparabel laten zien. Vaak werd deze verwantschap echter ontkend of ten nadele van de rabbijnse zusterparabels geïnterpreteerd. We zullen proberen om de gelijkenis van Jezus en de parabels van de rabbijnen als parels van Joodse didactische literatuur te begrijpen en te waarderen.
19 februari 2018 ‘De wijze en de dwaze meisjes en De Talenten’ – Mattheüs 25 : 1-30
Ds. Ynte de Groot, emeritus predikant te Groningen
Deze gelijkenissen moeten, getuige de talrijke prenten die erover gemaakt zijn, erg populair zijn geweest. Die afbeeldingen stemmen eerlijk gezegd niet erg vrolijk. De dwaze meisjes worden steevast afgebeeld als dobbelende, dansende en drinkende losbollen, terwijl de wijze meisjes nuttige handwerken verrichten of aan Bijbelstudie doen. En de ene knecht die zijn talent onvermeerderd aan de heer terugbrengt is natuurlijk ook een luiwammes. Terecht worden zij aan de hemelpoort geweigerd.
19 maart 2018 ‘Het oordeel’ – Mattheüs 25: 31-46
Drs. Marco Visser, predikant van de Protestantse Gemeente te Heemskerk
‘Dan zal hij zitten op de troon zijner heerlijkheid, en voor hem zullen alle volkeren verzameld worden, en hij zal hen van elkaar scheiden, zoals de herder de schapen van de bokken scheidt…’ Deze beeldspraak is bekend van schilderijen en kerktimpanen: aan het einde der tijden zal er scheiding aangebracht worden tussen… Ja, tussen wie of wat eigenlijk? Tussen rechts en links, tussen goed en kwaad, tussen gelovig en ongelovig? Een beeld dat inmiddels bij velen weerstand oproept: werd het immers niet van hogerhand ingezet als opgeheven wijsvinger, of misschien zelfs om angst aan te jagen? Pas maar op, want anders sta je straks aan de verkeerde kant… Reden genoeg om de tekst weer eens in te duiken: wat staat er eigenlijk, waar gaat het over?
9 april 2018 ‘De fresco’s van Fra Angelico’ – Gezamenlijke slotavond
Dr. Anne Marijke Spijkerboer
Cursus C
Joodse literatuur
In deze cursus worden vier boeken uit de hedendaagse Joodse literatuur besproken.
15 januari 2018 Het complot tegen Amerika – Philip Roth
Enerzijds beschrijft Roth (1933) een gang van de geschiedenis die drastisch verschilt van de onze, maar tegelijkertijd is die wereld makkelijk voor te stellen. Ook een wereld die commentaar levert op het hedendaagse Amerika, met haar rechtse signatuur en de daaruit voortvloeiende agressie jegens potentiële vijanden. Roth zet een hysterische en egocentrische, isolationistische wereldmacht neer en de lezer mag zelf parallellen trekken, zoals Lodewijk Ascher deed toen Trump president werd.
Toen luchtvaartheld Charles A. Lindbergh bij de verkiezingen van 1940 onverwachts van Franklin Roosevelt won, sloeg in elke joods familie in Amerika de angst toe. Lindbergh verweet de joden publiekelijk dat ze uit eigenbelang aanstuurden op een zinloze oorlog met nazi-Duitsland. Wat daarna gebeurde in Amerika vormt de historische achtergrond. Een confronterende roman waarin Philip Roth vertelt hoe zijn eigen familie overleefde tijdens de periode-Lindbergh.
Roth maakt zijn hersenspinsel geloofwaardig doordat hij zijn eigen geschiedenis als jongetje tot onderwerp neemt. Het lijkt soms alsof dit boek ondanks het hoogst fictionele karakter zijn bloedeigen memoires bevat, de memoires van een geweldige angst.
‘In deze herinneringen regeert de angst, een voortdurende angst. Natuurlijk kent elke kindertijd wel zijn verschrikkingen, maar toch vraag ik me af of ik als kind minder bangelijk zou zijn geweest als Lindbergh geen president was geworden, of als ik geen joden als ouders had gehad.’
12 februari 2018 De glazen Kamer – Simon Mawer
Mawer (1948) laat zijn boek beginnen in Tsjecho-Slowakije van 1930. Op een heuvel buiten Praag laten Viktor en Liesel Landauer hun droom-huis bouwen. Een modern vormgegeven huis van staal, glas en natuursteen. Met als blikvanger de centrale glazen kamer, een architectonisch hoogstandje.
Als de donkere wolken van de Tweede Wereldoorlog zich boven Europa samenpakken moet de joodse Viktor met zijn gezin vluchten voor de nazi’s. Gewone mensen worden meegesleurd door grote gebeurtenissen, tegen de achtergrond van het stabiele element van een betoverend huis.
Het vertrek van de bewoners betekent niet het einde van het huis. Het gaat steeds in andere handen over: van de Landauers naar de nazi’s die het gebruiken voor ‘wetenschappers’ die menselijke rassen ‘bestuderen’, na de bevrijding door de Russen als revalidatiecentrum voor gehandicapte kinderen. Altijd blijft de glazen kamer een haast magische aantrekkingskracht uitoefenen op de bewoners. En dan, jaren later, na de val van het communisme, kan de weduwe Landauer eindelijk terugkeren naar haar huis.
De glazen kamer speelt een cruciale rol in de levens van de elkaar opvolgende bewoners. De personages zijn fictief, het huis bestaat echt.
12 maart 2018 Maangloed – Michael Chabon
Michael Chabon (1963) schreef met Maangloed een nieuw literair meesterwerk dat moeiteloos waarheid met fictie vervlecht. Intens, tragikomisch, ontroerend en bovenal: chabonesk. Chabon verbindt in deze roman een Joodse familiegeschiedenis met grote gebeurtenissen uit de twintigste eeuw.
Vlak nadat zijn debuutroman De geheimen van Pittsburgh verscheen, reisde Michael Chabon naar zijn moeders huis om een bezoek te brengen aan zijn terminaal zieke grootvader. Op zijn doodsbed vertelt zijn opa over de rebelse jonge man die hij ooit was en het roerige leven dat volgde in een levensverhaal dat de twintigste eeuw omspant: over de joodse achterbuurten van Zuid-Philadelphia waar hij als schoffie opgroeide in de jaren dertig en zijn rol in de Tweede Wereldoorlog, over zijn obsessie met het Amerikaanse ruimtevaartprogramma vanaf de jaren zestig tot zijn flirt als oude man met een intrigerende dame in het bejaardentehuis in Florida.
In het tijdsbestek van een week hoort Michael nooit eerder vertelde verhalen, over oorlog en avontuur, lust en liefde, waanzin en existen-tiële twijfel en, uiteindelijk, over de verwoestende impact van geheimen en leugens.
Met dit al dan niet verzonnen levensverhaal vertelt de auteur het verhaal van een eeuw: complex, soms magisch, grillig en pijnlijk. De wereld is niet te begrijpen, wist zijn grootvader al, alleen te vertellen. En dat doet hij subliem!
26 maart 2018 Grensleven – Dorit Rabinyan
De roman (2016) van Dorit Rabinyan (1972) over de onmogelijke liefde tussen Liat en Hilmi. Liat is niet alleen geboren in Israël, ze is ook overtuigd zioniste, opgegroeid met een vanzelfsprekende angst voor de Arabische vijand. Hilmi komt uit Ramallah en werd tijdens de tweede Intifada opgepakt en vernederd door Israëlische soldaten. Na hun eerste nacht samen verrast hij haar met een ontbijt van pitabroodjes, groene olijven en tahin. Hoe verliefd ze ook zijn, de einddatum staat al bij voorbaat vast: de dag waarop Liat terugvliegt naar Tel Aviv zal ook het einde van deze liefde betekenen.
Liat vertaalt scripties van het Engels naar het Hebreeuws. Hilmi Nasr is leraar Arabisch en kunstschilder is. Ze spreken elkaars taal niet, dus spreken ze Engels. Ze zijn zich ervan bewust dat hun liefde door geen van de wederzijdse families geaccepteerd wordt. Hoezeer ze hun politieke verschillen op de achtergrond proberen te dringen, worden ze er toch steeds mee geconfronteerd. Na Liats vertrek naar Israël houden ze telefonisch contact. Als Hilmi met vrienden mee naar Tel Aviv kan rijden en haar wil verrassen, loopt het heel anders dan verwacht.
Sinds Grensleven in Israël verscheen, is Rabinyans leven ingrijpend veranderd. Het boek werd door het ministerie van onderwijs verboden op middelbare scholen, omdat het relaties tussen Israëli’s en Palestijnen zou bevorderen. Onderwijsminister Naftali Bennett lichtte dat besluit persoonlijk toe in het achtuurjournaal. De volgende dag werd ze door voorbijgangers in het gezicht gespuugd en uitgescholden voor landverrader. Linkse politici en prominente schrijvers als Amos Oz, A.B. Yehoshua en David Grossman schaarden zich achter haar en plotseling was Rabinyan een heldin van het vrije woord.
Cursusleiding: Erica Plomp – den Uijl
Locatie: Karmelklooster, Drachten
Data: maandag: 15 januari, 12 februari, 12 maart en 26 maart 2018
Tijd: Bij voldoende deelname kan gekozen worden tussen \
C1 : 13.30 - 15.30 uur
C2 : 16.00 - 18.00 uur
(U dient zich voor 2 december 2017 aan te melden!)
Cursus D1
‘Een honderd jaar oude gewetensvraag’
– Franz Rosenzweig nu –
Tijdens de Eerste Wereldoorlog, nog vóór zijn Ster van de Verlossing, in 1917, schreef Franz Rosenzweig rake dingen over de democratie, in zijn artikel ‘Vox Dei?’ dat na de oorlog werd vervolmaakt met rake kenschetsen van de bij de oorlog betrokken landen. ‘Geen volk wil oorlog. De volken willen rust. Het zijn de staten die op oorlog uit zijn in hun dadendrang.’
Met als uitgangspunt dit precies honderd jaar oude artikel willen wij tijdens onze vier ochtenden Joods denken aan de hand van Rosenzweig kijken en spreken over een aantal van ónze hete hangijzers: Israël, Duitsland en Europa, de toekomst van de gemeente.
Bij wat Rosenzweig schrijft over de nationale staten en de democratie gaan we de eerste ochtend spreken over Israël (extra spannend omdat Rosenzweig een overtuigd anti-zionist was), de tweede ochtend over Duitsland (en bij Rosenzweig gaat het dan ook meteen over Europa).
De derde ochtend gaan we, om zo te zeggen, lichtelijk bijkomen door Rosenzweig en Miskotte samen te brengen, en de laatste bijeenkomst is gewijd aan de toekomst van de gemeente. Wat vinden we daarover bij de zogenoemde oervader van de joodse-christelijke dialoog? En is er nog een tegoed in Deze wereld anders van Ton Veerkamp, het boek wat de twee vorige seizoenen ons geleide was?
Het worden geen geschiedenis- en/of filosofie-overzichten, maar aanleidingen/uitnodigingen om na te denken over onze posities nu, honderd jaar na het artikel ‘Vox Dei?’ (dat in vertaling zal worden rondgestuurd aan alle deelneemsters en deelnemers aan de cursus).
Dat er vele actuele hoofd- en zijwegen zullen worden bewandeld via o.a. het bijzondere boek Sapiens van Yuval Noah Harari en het intrigerende, juist vertaalde Tegen de haat van Carolin Emcke, behoeft geen nadere toelichting, omdat we inmiddels weten dat dit hoort bij de alles-erbij-slepende, speelse wijze van doceren van de beide cursusleiders:
Cursusleiding: ds. Alex van Ligten en ds. Adri Sevenster
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: woensdag: 11 oktober, 8 en 22 november, 6 december 2017
Tijd: 10.00 - 12.00 uur
Cursus D2
‘Bijbel en Koran’
‘Wij leven in apocalyptische tijden’ (Aldus president Obama na de aanslagen in Parijs). Dit is een gedachte die wordt uitgesproken zowel van christelijke (met name in evangelische kringen in de Verenigde Staten) als van moslimzijde ( ‘de islamitische staat’): Wij zouden in het einde der tijden leven met de aan de gang zijnde oorlogen en (terroristisch) geweld.
In de zestiende eeuw was Maarten Luther ervan overtuigd dat hij in het laatst der dagen leefde en verstond hij vanuit dat Apocalyptische perspectief de opmars van de Turken (in 1529 voor de poorten van Wenen) en trachtte hij de gemeente de aard van de islam uit te leggen en te sterken en te bemoedigen.
Vanwege de grote invloed die Luther ook op onze christelijke (Neder-landse) traditie heeft gehad en nog heeft is het goed om de eerste ochtend bij zijn visie te beginnen. Voor Luther waren de moslims de Turken. Er zijn allerlei leerzame vergelijkingen te trekken tussen zijn tijd, en de onze, zowel politiek als godsdienstig.
Maar wat bedoelen in de eerste plaats de Bijbel en dan ook de Koran met apocalyptisch? Dat gaat in eerste instantie niet om oorlogen en geweld aan te kondigen, maar die juist te onthullen, te openbaren (het laatste Bijbelboek heet ‘Apocalyps in het Grieks), te ontsluieren wat er werkelijk aan de hand is.
Daarom wordt op de tweede ochtend ingegaan op wat in het boek Daniel, die ook bij de moslims bekend is, onder die Openbaring verstaan wordt. In dat boek wordt over tweeërlei opvoeding, onderricht gesproken. Wil je je laten opvoeden door de (onrechtvaardige) heerser (Nebukadnessar) of wil je plaatsnemen in het leerhuis van de Thora (‘recht doen en liefhebben’).
Er is ook sprake van tweeërlei visies of visioenen: die van de heerser of die van de balling (Daniel).
De derde ochtend wordt gewijd aan de gestalte van ‘Jozef en zijn dromen’. Hoe hij zelf droomt en hoe anderen dromen (de schenker en de bakker, de farao) en hoe deze dromen moeten worden uitgelegd. Jozef gold als rolmodel voor Mohammed.
De laatste keer wordt ingegaan op de vraag aan wie wordt nu eigenlijk het land, de aarde (‘de aarde is des Heeren’) beloofd? Alleen aan de nazaten van Izaäk of ook aan die van Ismaël (die als het ware als stamvader van de moslims wordt gezien)?
Steeds zullen teksten uit zowel de Bijbel als de Koran als uitgangspunt dienen. Op de achtergrond spelen natuurlijk allerlei vragen mee als: Hebben wij het wel over dezelfde God? Staat het Nieuwe Testament niet tegenover het Oude? Is de Koran niet een ontkenning van de boodschap van de Bijbel? Staan de verhalen van de Bijbel en de Koran haaks op elkaar, of bevestigen zij elkaar?
Cursusleiding: prof. dr. Anton Wessels, emeritus hoogleraar aan de VU, Amsterdam
Locatie: Karmelklooster, Drachten
Data: woensdag: 17 en 31 januari, 14 en 28 februari 2018
Tijd: 10.00 - 12.30 uur
Cursus D3
‘Apocalyptiek – de eeuwen door’
Het is een uitdrukking die je nogal eens tegenkomt als zich een dramatisch gebeuren heeft afgespeeld: ‘Het was haast apocalyptisch!’ De achterliggende gedachte is dan met name gericht op een sterk negatieve ervaring, die met deze krasse uitdrukking wordt weer gegeven. Films en boeken met een verwante titel nemen in de laatste decennia een voorname plaats in en zijn bestsellers of kassuccessen. ‘In twee lezingen proberen we duidelijk te krijgen wat de theologische achtergrond van die uitdrukking is en hoe die de culturele ontwikkeling heeft beïnvloed.’
We gaan dus lezen uit het bijbelboek dat we kennen onder de naam ‘Openbaring van Johannes’, maar dat we ook kunnen aanduiden met de naam ‘Apocalyps’. En we vragen ons af: wanneer begint de interesse in dat bijbelboek of is dat van alle tijden ? En hoe vinden de verhalen uit dat bijbelboek hun weg in de verbeelding via literatuur en beeldende kunst?
Dan komen we als vanzelf terecht bij de verbeelding in de middeleeuwse kerken (waar de uitbeelding van ‘het laatste oordeel’ een vast onderdeel werd van de ingangsportalen). Ook het werk van de Italiaanse schrijver Dante Alighieri over de hemel en de hel in ‘De goddelijke komedie’ verdient onze aandacht, want hij inspireerde kunstenaars eeuwenlang in hun verwerking en uitbeelding. Via het tapijt van Angers uit de 15e eeuw (‘De Apocalyps’) komen we als vanzelf bij de tijd van de Reformatie met het werk van Albrecht Dürer. Hij verwerkte de ‘apocalyptische beleving van de tijd’ door Maarten Luther in een bijzondere serie etsen over het bijbelboek Openbaring. Via de 20e eeuwse Duitse schilder Max Beckmann, die in de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam een aangrijpende serie schilderijen maakte over de Apocalyps, komen we terecht bij de moderne tijd: in hoeverre sluiten de (vaak geseculariseerde) apocalyptische gevoelens in de hedendaagse kunst aan bij het aloude bijbelboek ? Of zijn daar duidelijk andere accenten in aan te wijzen?
Al met al een thema, dat gemakkelijk twee volle ochtenden onze aandacht zal vragen!
Cursusleiding: dr. Jan Henk Hamoen
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: woensdag: 14 maart en 4 april 2018
Tijd: 10.00 - 12.00 uur
Cursus E
‘Een andere catechismus’
–Een themamiddag in Karmelklooster, Drachten–
‘Veel mensen die in christelijke kerken zijn opgegroeid, valt het moeilijk om aan zichzelf te bekennen dat “het christelijk geloof” hen niets meer zegt. Geloven betekent oorspronkelijk: vertrouwen schenken en goede hoop hebben; wat dat betekent tussen mensen in vriendschap en liefde. Een grote liefde is een groot geloof.’
In de zestiger jaren na het Tweede Vaticaans Concilie ontstond behoefte aan een nieuwe verwoording van het katholieke geloof. Die kwam er in 1966: de Nieuwe Katechismus (nu met een K), in opdracht van de Nederlandse Bisschoppenconferentie vervaardigd onder hoofdredactie van prof. Piet Schoonenberg s.j. Volgens het voorwoord was het doel van deze Katechismus ‘om het eeuwig geloof te verkondigen in een eigentijdse vorm’. Hij is in verschillende talen vertaald – maar viel niet in de gratie bij de Vaticaanse theologen. In de jaren negentig van de vorige eeuw verscheen de door het Vaticaan goedgekeurde Catechismus van de Katholieke kerk.
Intussen groeide in leerhuis, liturgie en prediking van de Ekklesia Amsterdam, in 1960 door Jan van Kilsdonk s.j. opgericht als Amster-damse Studentenekklesia, geleidelijk een nieuwe, ondogmatische visie op het ‘christelijk geloof’. Dat gebeurde vanuit een hernieuwde omgang met de hele bijbel, met name met de Joodse Schrift die daar als ‘Oude Testament’ het grootste deel van uitmaakt. Huub Oosterhuis was en is de belangrijkste woordvoerder van deze bijbels-theologische herinterpretatie. Daarbij onderging hij zeer uiteenlopende invloeden van Joodse, protestantse en katholieke zijde: van Abel Herzberg en Yehuda Ashkenazy, de bijbelse theologie van de Amsterdamse School, de Zuid-Amerikaanse bevrijdingstheologie, en de politieke bijbeluitleg van Ton Veerkamp.
Uit de vele publicaties, preken en overwegingen van Huub Oosterhuis, heeft Kees Kok vijftig jaar na De Nieuwe Katechismus, onder de titel ’Alles voor allen’ een ander soort ‘catechismus’ gedistilleerd. Daarin worden, zonder aanspraak op systematische volledigheid en eeuwige waarheid, aan de hand van het ‘Grote Verhaal’ van de Joodse en van de ‘messiaanse’ (‘oerchristelijke’) traditie, antwoorden gezocht op de eeuwige vragen van vandaag. Voorbij aan het onderscheid katholiek-protestant. Voor alle mensen van goede wil.
Deze catechismus wordt voorgesteld en ingeleid door Alex van Ligten en Kees Kok, die aan de hand van een aantal voorbeelden zal laten zien hoe de liederen van Oosterhuis de in ‘Alles voor allen’ aangesneden thema’s op hun eigen wijze illustreren. We zullen die liederen ook samen zingen en/of beluisteren.
De middag sluiten we af met een (korte) liturgische viering.
Locatie: Karmelklooster, Drachten
Data: zondag 25 februari 2018
Tijd: 13.30 - 17.30 uur
Cursus F
Synagogepad: ‘met Jan Roest naar Amsterdam’
Om de wortels van de christelijke geloofsgemeenschap beter te leren verstaan zijn we in 1995 begonnen met het organiseren van het ‘Synagogepad’. Inmiddels is dit enigszins van karakter veranderd: niet alleen synagoges en andere joodse bezienswaardigheden waren ons doel, daarnaast richtten we onze aandacht ook op instellingen en ontmoetingen die liggen op het snijvlak van de joodse en christelijke cultuur.
Het waren bijzondere reizen naar plaatsen met een buitengewone geschiedenis en met verrassende ontmoetingen met mensen. Reizen, die hun bijzondere karakter ook ontleenden aan de bezielende leiding van Dr. Jan Hofstra.
Door zijn plotseling overlijden is in één klap ook een einde gekomen aan de bijzondere wijze waarop hij de reizen van het leerhuis verrijkte met zijn kennis, ervaring en persoonlijke ‘touch’.
Om dan ook maar als Olterterperkring in één keer te stoppen met het organiseren van het synagogepad gaf een heel onvoldaan gevoel.
Zo is het idee geboren om als afsluiting van alle reizen nog één keer op pad te gaan, en wel met Jan Roest, de initiator van het Synagogepad.
Nog één keer bepaald te worden bij de centrale plek van het Joodse leven in de Nederlandse geschiedenis. In de stad waar Jan Roest geboren en getogen is, Amsterdam, dichtbij de voormalige Jodenbuurt.
Hij neemt ons mee, en vertelt ons de verhalen over de buurt ‘het verdwenen Ghetto’, met zijn persoonlijke ervaringen. Dit lijkt ons een waardige afsluiting van het Synagogepad van de Olterterperkring.
Tegelijk is het een unieke gelegenheid voor mensen, die nog niet eerder deelgenomen hebben aan de (veelal) meerdaagse reizen, om iets te proeven van de sfeer en de inhoud van het Synagogepad.
Het programma ziet er als volgt uit:
Datum: zondag 8 oktober 2017
-
Vertrek: 8.30 uur uit Drachten
-
Bezoek aan het Joods Historisch Museum
-
Lunch in het museumcafé
-
Rondleiding in de Portugese Synagoge en het Nationaal Holocaust Museum, incl. de exposities van dat moment
-
Bezoek aan de Hollandse Schouwburg
-
Koffiedrinken in de ‘Hortus’
-
Aankomst in Drachten 18.30 uur.
En misschien wel het meest interessante: de verhalen van Jan Roest in de bus, dus voor iedereen verstaanbaar.
De kosten bedragen ongeveer € 85,00 p.p. (€ 70,00 bij een museumjaarkaart)
Opgave: via de aanmeldingskaart (vóór 15 september a.s.), waarna u nadere informatie ontvangt. Verdere info: Piet Brongers (zie informatiepagina)
Gezamenlijke slotavond cursus A en B
Alle bijeenkomsten van zowel cursus A als B vinden plaats op de maandagavond in
De Buorskip te Beetsterzwaag.
Tijd: 20.00 - 22.00 uur. (NB 8 januari 2018: aanvang 19.30 uur!)
9 april 2018 Gezamenlijke slotavond
De fresco’s van Fra Angelico
Dr. Anne Marijke Spijkerboer, onderzoeker op het gebied van kunst en theologie en emeritus predikant.
Wie ooit in Florence is geweest, kent de fresco’s van Fra Angelico, Dominicaner monnik en beeldend kunstenaar uit de vroege Renaissance (eind 14e eeuw -1455). Hij bracht in de vele cellen van de eerste verdieping fresco’s aan rond het leven van Jezus met als hoogtepunt die van het bericht van de engel aan Maria. Ze zijn helder en haast transparant van kleur en met een vaak bijzonder invallend licht. Het loont niet alleen de moeite na te gaan wat en hoe hij wanneer schildert, maar ook wat de theologische, spirituele en kerkelijke achtergronden zijn waartegen hij zijn werk doet.
Annunciatie (San Marco, Florence)