Seizoen 2018 – 2019
Gezamenlijke openingsavond cursus A en B
Alle bijeenkomsten van zowel cursus A als B vinden plaats op de maandagavond in
De Buorskip te Beetsterzwaag.
Tijd: 20.00 - 22.00 uur. NB Cursus A op 7 januari 2019 begint om 19.30 uur!
24 september 2018 Gezamenlijke openingsavond
‘Esther, een Perzisch sprookje’
Kees Posthumus & Henk van Glabbeek
In een schoonheidswedstrijd wordt Esther gekozen tot nieuwe koningin van Perzië. Wat de koning dan nog niet weet: Esther is Joods. Kort daarna dreigt haar volk te worden uitgeroeid door Haman, de hoogste ambtenaar van het land. Esther komt in actie om dat te verhinderen. Zij slaagt in haar opzet. De dreiging wordt afgewend. Tot op vandaag herdenken Joden deze goede afloop met een vrolijk feest: Poerim.
Op een dag besluit de koningin haar biografie te laten schrijven door een gerenommeerd journalist. Hiermee komt zijn ambitieuze droom uit. Die droom is snel voorbij, wanneer blijkt dat hij niet vrij is. in wat hij schrijft.
Het verhaal van Esther is een meeslepend verhaal over macht en misbruik van macht, geweld en verzet, twijfel en moed. Het Bijbelboek Esther is het enige boek in de Bijbel waarin de naam van God niet wordt genoemd.
Het verhaal speelt in het huidige Iran en kent tal van Perzische elementen, zoals uitbundige feesten en feestelijke maaltijden.
In de voorstelling ‘Esther, een Perzisch sprookje’ presenteren verhalenverteller Kees Posthumus en muzikant Henk van Glabbeek een actuele en muzikale versie van een oud oosters verhaal. Een belangrijke rol is weggelegd voor de muziek. Van Glabbeek bespeelt verschillende Perzische instrumenten, zoals de tar, de setar en de daf. De regie is in handen van Heleen Hennink.
Cursus A
‘Diversiteit en Identiteit’
Een serie lezingen over het spanningsveld in de relatie tussen identiteit en diversiteit in een pluriforme samenleving, gezien vanuit verschillende perspectieven: bijbels-theologisch, wijsgerig-ethisch, politiek en maatschappelijk.
24 september 2018 ‘Esther, een Perzisch sprookje’ – Gezamenlijke openingsavond
Kees Posthumus & Henk van Glabbeek
1 oktober 2018 Het spanningsveld tussen particularisme en universalisme: een bijbels-theologische beschouwing over de spanning in Tenach tussen de God van Israël en de God van alle mensen’
Prof. dr. Joep Dubbink, bijzonder hoogleraar Bijbelse Theologie/OT aan de VU te Amsterdam en predikant te Uithoorn
De verhouding tussen het ‘bijzondere’ en het ‘algemene’ in Tanach / het Oude Testament is een belangrijk maar lastig onderwerp. Visies op dit thema zijn er te over, en ze zijn in hoge mate modegevoelig.
Ooit was het christenen erom te doen, het Boek te ontdoen van al wat Israëlitisch is; men zocht naar algemeen-menselijke waarheden, het universele en tijdloze. Maar helemaal soepel gaat dat niet: overal loopt die eigenaardige God ertussendoor, met zijn merkwaardige eigennaam, JHWH, en zijn onlogische voorkeur voor dat ene volk.
Toen dachten we een tijdlang, dat dat Boek vooral of misschien wel alléén aan Israël gegeven was. We lazen over de schouders van de rabbijnen mee, of die daar nu behoefte aan hadden of niet. Maar nog even en het Boek had alleen nog iets te zeggen voor wie tot Israël behoorde.
Hoe zou dat Boek, Tenach, er eigenlijk zelf over denken? Dat varieert sterk. Er klinken vele stemmen in, van zeer naar binnen gerichte (Ezra) tot heel open (Ruth, Jona), en soms lijkt bewust te worden gezocht naar de balans; zo spreken over de God van Israël dat daardoorheen steeds aan het licht komt hoe JHWH óók de God van alle mensen is (Genesis). Wat wij zoeken, is een leeswijzer voor Tenach waarin aan die beide kanten recht wordt gedaan.
29 oktober 2018 ‘De ekklesia, de gemeenschap van weggeroepenen, als plek waar Jood en Griek elkaar ontmoeten als spelers in het Grote Verhaal van Gods bevrijding voor alle mensen en een nieuwe gedeelde identiteit vinden in Jezus Christus (in de doop)’
Drs. Jaap Goorhuis, emeritus predikant van de Protestantse Kerk
De ekklesia, daarover wil ik het dus hebben. Het woord komt uit het Grieks en betekent zoveel als: weggeroepen uit ...Ons woord ‘kerk’ is daarvan afgeleid.
De ekklesia, de gemeente van Jezus Christus, bestaat uit weggeroepenen, mensen die ergens uit weggeroepen zijn. Uit de brieven van Paulus blijkt dat dat heel verschillende mensen zijn: Joden en Grieken, slaven en vrijen, mannen en vrouwen. Mensen ook van verschillende rang en stand en van heel verschillende religieuze komaf. Mensen die dus ook heel verschillende waarden, normen en culturele gebruiken hadden. Een zooitje ongeregeld dus.
Wanneer het over de ekklesia, de gemeente, gaat moeten we het over Paulus hebben. Hij is degene die op een aantal verschillende plaatsen mensen wegriep uit horigheid en hen samenbracht in een nieuw verband, in een nieuwe gehoorzaamheid. Hij leerde hen te luisteren naar de stem van de God van Israël, zoals die in zijn dagen door Jezus vertolkt was. Een gehoorzaamheid tot vrijheid, tot uittocht uit elk diensthuis, een exodus uit onderworpenheid aan machten en krachten die mensen kleineren en kapot maken.
Een adembenemend experiment waarin de God van Israël, die geen God is, maar een stem en een Naam, ten gehore wordt gebracht aan in principe alle mensen, in de taal van Paulus: aan Jood én Griek.
In de lezing wil ik een aantal fragmenten uit de brieven van Paulus, waarin dit universalisme én de problemen die daaraan verbonden waren, zichtbaar zijn, met u lezen en bespreken.
Als leestekst beveel ik aan om de brief van Paulus aan de Efesiërs te lezen. Op de cursusavond zullen we, naast passages uit deze brief, ook enkele andere teksten uit de brieven lezen en bespreken.
26 november 2018 ‘Eens waren wij vreemdelingen: over vreemdelingschap vanuit bijbels-theologisch perspectief’
Drs. Noortje Blokhuis, oud-voorzitter Dwars, Jongerenorganisatie Groen Links
In de Hebreeuwse Bijbel staat het verhaal over God met Israël centraal. Israël als Gods volk en de buurlanden als vijandige volken, daarop ligt in de hoofdlijnen de nadruk. In de marge van de tekst vinden we echter een ander geluid: zo zijn er de verhalen van Rachab, de vrouw die de opening naar het beloofde land werd; van Ruth, de Moabitische die een plek kreeg in het geslachtsregister van koning David en van Jona en Ninevé, dat gespaard wordt. Deze verhalen staan in schril contrast met de schijnbare rode lijn van de Hebreeuwse Bijbel, maar ze horen er toch bij. Hoe beïnvloeden ze een bijbelse theologie van de vreemdeling?
7 januari 2019 ‘(Van) kerk veranderen: onze moeizame meerkleurigheid’
Aanvang: 19.30 uur!
Prof. dr. Peter Nissen, hoogleraar Oecumenica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en remonstrants predikant in Oosterbeek
Veranderen gaat niet alle kerken even gemakkelijk af. Kerkelijke veranderingsprocessen zijn doorgaans moeizaam en stroperig. Dat laat de geschiedenis zien. Kerkscheidingen en kerkscheuringen laten de spanning zien tussen enerzijds het bewaken van de identiteit (wat is de onvervreemdbare kern van ons geloof?) en anderzijds het zoeken naar legitieme diversiteit (is er ruimte voor alle kleuren van het geleefde geloof?).
Hoe vinden kerken met behoud van hun eigen identiteit aansluiting bij maatschappelijke veranderingen? Hoe goed zijn kerken in staat om in te spelen op een veranderende omgeving, met behoud van de overtuigingen die zij voor waar en waardevol houden? En waar is de grens tussen identiteit (‘orthodoxie’) en diversiteit?
Vanuit een brede oecumenische visie op de kerk zal de spreker ervoor pleiten om kerk en kerkgenootschap niet met elkaar te laten samenvallen: de kerk is groter dan één specifiek kerkgenootschap. En dan kan het mogelijk zijn dat gelovigen binnen dat grote huis dat de kerk is, verhuizen naar een andere kamer waar zij zich beter thuis voelen.
4 februari 2019 ‘Eén Europa: christelijk, populistisch of humaan?’
Dr. Erica Meijers, onderzoeker en docent Diaconaat Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Groningen
De Europese Unie verkeert in zwaar weer. De dynamiek van de EU zelf ondermijnt de gezochte eenheid. Ooit begonnen als een vredesproject met als inzet ‘Nooit meer oorlog’ lijkt de EU te verzanden in bureaucratie, gebrek aan democratie en de economische belangen van de verschillende landen. Hoewel tal van kwesties, zoals klimaatverandering, migratie, veiligheid en digitalisering juist vragen om internationalisering van besluitvormingsprocessen, worstelt de Europese Unie met renationalisering en populisme.
Deze avond verkennen we de eenheid van Europa vanuit theologisch perspectief.
Daarbij concentreren we ons op een veelgehoord argument tegen de verdere politieke eenwording van Europa: ‘Er is geen Europees volk, dus er kan ook geen Europese democratie zijn’. Vanuit bijbels-theologische noties rond het begrip ‘volk’ en ervaringen uit de oecumenische beweging met pluralisme bespreken we een andere omgang met culturele identiteit en grenzen in Europa.
4 maart 2019 ‘Heilige Onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie’
Prof. dr. Frits de Langer, hoogleraar Ethiek Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Groningen
Oude geloofszekerheden verdampen; veel mensen kunnen weinig meer met de traditionele geloofsleer. Maar de behoefte aan spirituele verdieping en geloofsvernieuwing leeft enorm. Met Heilige Onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie (Uitgeverij Ten Have) schreef Frits de Lange een boek voor hen die het besef hebben van iets groters en sterkers dan zijzelf, maar dat moeilijk onder woorden kunnen brengen.
De Lange zoekt naar nieuwe wegen, en gaat daarvoor te rade bij de moderne pelgrim, die tegenwoordig massaal naar Santiago de Compostella trekt. Voor de pelgrim 2.0 telt niet de kerkelijke leer, maar de spirituele en fysieke ervaring van de reis zelf. Ze voelen zich door iets of iemand (is dat ‘God’?) geroepen om op pad te gaan. Veel theologie zit in het hoofd – zeker bij protestanten. Het gaat over de leer. Maar dit is volgens Frits de Lange de kern van geloven: opstaan, in beweging komen, de ene voet voor de andere zetten. “Voor mij is de kern van geloof dat je de moed hebt om elke morgen opnieuw uit bed te stappen, te verlangen naar beter, voller, rechtvaardiger leven, en de hoop niet opgeeft dat het er ooit van komt.” In het spoor van de moderne pelgrim probeert De Lange tot het hart van de joods-christelijke traditie door te dringen.
8 april 2019 ‘De spiritualiteit in de Schilderijen van Vincent van Gogh’ – Gezamenlijke slotavond
Dr. Jan Henk Hamoen
Cursus B
‘De Stem in de Tien Woorden’
In de Tien Woorden, zoals wij die lezen in de Bijbelboeken Exodus en Deuteronomium, vinden wij de grondwet voor een nieuwe samenleving, een ‘rechtstaat zonder grenzen’. In een serie lezingen gaan wij op zoek naar de actuele betekenis van deze nalatenschap van Tanach.
24 september 2018 ‘Esther, een Perzisch sprookje’ – Gezamenlijke openingsavond
Kees Posthumus & Henk van Glabbeek
15 oktober 2018 ‘Decaloog’
Prof. Dr. Maarten den Dulk, emeritus hoogleraar praktische theologie aan de Rijksuniversiteit van Leiden
Maarten van Buuren beroept zich in de bundel Erfenis zonder testament op een historische waarneming: ‘De tien geboden leggen de grondslagen voor de stichting van een specifiek soort staat, een Verbondstaat’. Daardoor werd een samenwerkingsverband tussen twaalf min of meer verwante stammen, die leden onder de grote druk van machtige wereldrijken, ‘onder één wet’ gevoegd (blz 17). Van Buuren gaat er dus vanuit dat de tien geboden van oorsprong een staatkundige betekenis hadden.
Ik denk dat dit oorspronkelijke, politieke gehalte tot op heden van belang blijft voor het verstaan van de Tien Woorden. Zij bieden zich aan als de grondwet voor een nieuwe samenleving, een ‘rechtstaat zonder grenzen’, zoals Tamarah Benima het formuleert in Joodser dan dit krijgt u het niet. De levenskunst van de Joodse beschaving (Amsterdam 2015, blz. 36). Elke nieuwe generatie wordt met dit model voor een grondwet geconfronteerd. Maar dan komt het er wel op aan hoe je ze leest! Dat wordt de oefening van deze leerhuisavond.
Meteen in de eerste vijf geboden, volgens de Joodse telling, worden harde noten gekraakt over economie en arbeid. Voor welke machtige instellingen en belangen zet je je in, tijdens je werk? Hoe verzet je je tegen de druk van economische wetten en gewoontes die je geen tijd en geen ruimte meer laten? Wat zijn de peilers voor een arbeidsethiek die leidt tot een vrije en vredige samenleving? Met deze vragen lezen we de tekst van de Tien Woorden, in de versie van Exodus 20. En aan het slot komen we terug op de historische waarneming: hebben deze geboden inderdaad de kracht om een verbond te vormen tegen de onzinnige druk die er op mensen wordt gelegd?
12 november 2018 ‘Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben. Geweld in Gods naam?’
Dr. Sam Janse, emeritus predikant en oud-docent Protestantse Theologische Universiteit (PThU)
IS beïnvloedt niet alleen de politiek, maar ook de theologie. Een aantal jaren geleden is de discussie losgebarsten over de vraag of religie niet de grote schuldige is aan het geweld in deze wereld. En dan vooral de monotheïstische religies: jodendom, christendom en islam. Zit de intolerantie niet in het hart van deze religies: iedereen moet en zal deze God vereren en dienen, want Hij is de enige? In Nederland verdedigt de rechtsfilosoof Paul Cliteur dit standpunt. In een boek dat eind 2016 uit is gekomen, Is het de schuld van de ENE?, ga ik daarop in en probeer ik het gelijk en het ongelijk van dit standpunt aan te geven. De doordenking van dit thema wil in elk geval duidelijk maken dat theologie een kritische wetenschap moet zijn, kritisch naar de macht toe. Daarbij kunnen we denken aan de macht van de staat, maar ook aan de macht die religies en religieuze instituten hadden en hebben.
10 december 2018 ‘Gij zult u geen gesneden beeld maken. Religie, kunst: wegen van ontmoeting’
Prof. dr. Johan Goud, emeritus hoogleraar Universiteit Utrecht en emeritus remonstrants predikant in Den Haag
Religie en kunst zijn bondgenoten in zoverre ze beide een weg van ontwenning wijzen. Het bekende bijbelverhaal over de brandende braamstruik vertelt, dat een goddelijke stem Mozes opdroeg: ‘Doe je schoenen uit’. Volgens een rabbi betekende dat: ‘Doe de gewendheid af die om je voet zit. Dan zul je bemerken dat de plaats waarop je staat heilige grond is. In iedere fase van ontwikkeling kun je, overal en altijd, Gods heiligheid vinden.’ In deze geest zullen we nadenken over de soms ingewikkelde, soms vruchtbare relaties tussen geloof, kunst en literatuur.
21 januari 2019 ‘Gij zult de sabbat in ere houden. Over de rol van religieuze argumenten in het publieke domein’
Prof. dr. Christoph Jedan, hoogleraar godsdienstfilosofie en ethiek aan de Rijksuniversiteit Groningen
In de huidige samenleving komt de sabbat onder druk te staan, een ontwikkeling die vooral in kerkelijke kringen op kritiek stuit. Hoe dit soort kritiek uiten? Veelal wordt beweerd dat men als burger tekortschiet wanneer men in het publieke domein argumenteert op basis van religieuze overtuiging. Is er echt iets mis met religieuze argumenten in het publieke domein of zit achter dit soort uitlatingen een misvatting over wat ons met elkaar verbindt?
18 februari 2019 ‘Gij zult niet doodslaan’
Drs. Bram Grandia, emeritus predikant en voormalig omroeppastor bij de IKON
Stel je voor dat dit gebod mondiaal gehoorzaamd wordt. Je mag het leven van een ander niet nemen, of het nu om je vriend of je vijand gaat. Het is niet goed. Wie eenmaal de smaak van het doden te pakken heeft, gaat door. Ik zit weer even in het theatertje van Rob van Reijn, de mimespeler in Amsterdam. Hij beeldt de doodslag van Kain uit achter een doorzichtig laken. Die beweging van de doodslag en vervolgens sneller steeds sneller. Een universele beweging van moord en doodslag door de eeuwen heen. Kan het anders. Kan vrede bereikt worden zonder moord. Kan er een cultuur ontstaan die niet berust op het mensenoffer? Jezus ging er voor en ging er aan onder door. De vermoorde rechtvaardige. Hoe komt het dat ook onder christenen het heilig geloof in geweld zoveel volgers heeft? Geeft het zesde woord daar aanleiding toe?
18 maart 2019 ‘Gij zult niet begeren. Het enige gebod dat onmogelijk kan worden opgevolgd’
Drs J.F. Benschop-Plokker is neerlandica en werkzaam als uitgever (theologie) bij Amsterdam University Press
Waaruit komt de begeerte voort naar wat de ander heeft? Wat wil dit laatste gebod duidelijk maken? Centraal staat de behoefte van de mens om te worden gezien als sleutel tot dit gebod.
Begeerte is mimetisch van aard, betoogt René Girard: begerenswaardig is dat wat door de ander wordt begeerd. In het verlengde van de nabootsing speelt bovendien nog een ander mechanisme een rol: ons verlangen betreft niet zozeer het hebben van wat de ander heeft, maar het effect dat we denken dat dit bezit heeft, namelijk te worden gezien zoals de ander wordt gezien. De ander begeren is uiteindelijk niets anders dan het verlangen om zélf begeerd te worden.
In een lied uit de Dreigroschenoper van Kurt Weil en Bertold Brecht wordt het lot bezongen van mensen die iets bezitten waarom ze door een ander worden begeerd. Salomon om zijn wijsheid, Cleopatra om haar schoonheid, Macheath en Polly om hun liefde. Begeerte, zo horen we, schaadt niet in de eerste plaats degene die begeert maar vooral degene die begeerd wórdt. ‘Beneidenswert wer frei davon!’, luidt dan ook het slot van elk couplet.
De begeerte van de ander ziet aan wie jij werkelijk bent voorbij. Wie zelf gezien wil zijn, zal daarom begeren de ánder te zien.
8 april 2018 ‘De spiritualiteit in de Schilderijen van Vincent van Gogh’ – Gezamenlijke slotavond
Dr. Jan Henk Hamoen
Cursus C
Joodse literatuur
In deze cursus worden vier boeken uit de hedendaagse Joodse literatuur besproken.
14 januari 2019 Ari Shavit: Mijn beloofde land, De triomf en tragedie van Israël
Aan de hand van de belangrijke momenten uit het verleden belicht Shavit het complexe heden van Israël. Hij vertelt over zijn overgrootvader, een Britse zionist die in 1897 met een Thomas Cook-reis het Heilige Land bezocht, over de idealistische jonge boer die land kocht en er Jaffa-sinaasappelen ging verbouwen, over de Palestijn die in 1948 bij de ontruiming van Lydda uit zijn huis werd verdreven, de jonge immigranten na de Tweede Wereldoorlog, het nederzettingenproject... Hij eindigt met een analyse van alle knelpunten en dreigingen waar het land mee te maken heeft. Het beloofde land is een monumentaal portret van een klein, levendig land op de rand van de afgrond, dat een curciale rol speelt in de hedendaagse internationale politiek.
11 februari 2019 Margot Vanderstraeten: Mazzel Tov
Uniek inkijkje in de gesloten joods-orthodoxe wereld in Antwerpen. Zes jaar lang begeleidt Margot Vanderstraeten de kinderen van de Schneiders bij hun huiswerk. Via dochter Elzira en zoon Jakov krijgt ze geleidelijk aan toegang tot de gesloten joods-orthodoxe wereld van dit Antwerpse gezin. Hier heersen religieuze wetten en eeuwenoude tradities die de Vlaamse studente maar moeilijk kan rijmen met de tijd: de jaren negentig.
De joodse familie raakt bekneld tussen traditie en het moderne leven. Dat de werkstudente bijvoorbeeld ongehuwd samenwoont met haar Iraanse vriend wekt achterdocht. Gaandeweg winnen – aan beide zijden – respect, nieuwsgierigheid en humor het van verontwaardiging en verwerping. Als de kinderen afgestudeerd zijn zal Vanderstraeten ze jaren later in Israël en New York bezoeken. Mazzel tov is een meeslepend en confronterend verhaal over opgroeiende kinderen in een modern-orthodox joods milieu, gezien door de ogen van een nietjoodse jonge vrouw. Mazzel tov biedt een uniek inkijkje in de onbekende wereld van de ander, die vlakbij woont.
11 maart 2019 Francoise Frenkel: Niets om het hoofd op neer te leggen. De vlucht van een joodse boekverkoopster.
Niets om het hoofd op neer te leggen van Françoise Frenkel vertelt het verhaal van een joodse boekverkoopster uit Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pas zeventig jaar na dato is het erkend als een verhaal met klassieke allure over een vrouw die vanuit haar liefde voor literatuur aan het noodlot weet te ontkomen.
Frenkel (1889, Łodź) groeit op in een joodse bourgeoisiefamilie, en studeert vervolgens literatuur en letterkunde in Parijs en in Duitsland. Haar belangstelling en de passie die ze dan ontwikkelt voor de Franse taal en cultuur zorgt ervoor dat ze besluit een boekwinkel te beginnen. Met haar echtgenoot Simon Raichenstein – die overigens geheel ontbreekt in dit verhaal – opent ze haar eerste Franse boekhandel in Berlijn: La Maison du Livre. Vladimir Nabokov verblijft daar drie jaar. Al snel verzamelen alle francofielen van de stad zich in haar winkel. Françoise laat Franse schrijvers overkomen, organiseert lezingen, en maakt er een literair toevluchtsoord van. Ze vlucht wanneer Hitler aan de macht komt, gedwongen al haar boeken achter te laten, en ze ontloopt elke keer de razzia’s van stad tot stad: Avignon, Nice, Annecy, Grenoble. In het verslag van haar moedige reis komt een prachtig beeld naar voren van het bezette Frankrijk in de jaren veertig.
15 april 2019 Christophe Boltanski: De schuilplaats
Wat gebeurt er wanneer je de wereld buiten alleen door een klein raampje kan bekijken? Wat win je en wat verlies je? Waar liggen de grenzen van het menselijk aanpassingsvermogen? Christophe Boltanski stuitte op deze vragen toen hij op zoek ging naar de verhalen van zijn jeugd, zijn ouders, zijn wortels - die allemaal samenkomen op één plek, het eigenaardige herenhuis aan Rue de Grenelle. ‘Ze woonden in een paleis en leefden als clochards.’ Ze zijn onaangepast en gierig, eten slecht; je zou ze kunnen wegzetten als excentriekelingen. Maar na decennia van aanpassing na immigratie uit Rusland, vechten in de loopgraven, het onderschatten van de antisemitische dreiging, de angst voor deportatie, kwam de familie in opstand tegen de wereld buiten. Ze verwierpen hun goede manieren en creëerden een ‘onder-ons-zijn’, een bewuste breuk met de buitenwereld. Het probleem is alleen: die buitenwereld, daar staat hun paleisje midden in.
Onderduiken in 1942, veranderingen in de roerige jaren zestig - dat is achter de rug, en inmiddels is het huis ‘ingedommeld’. Een oom brengt er zijn dagen door in een schommelstoel. De tv staat op het jazzkanaal, maar zonder het geluid aan.
Met De schuilplaats heeft Christophe Boltanski een liefdevol monument voor een familie en haar onderkomen geschreven; een prijswinnend relaas. Direct worden we herinnerd aan waar we zélf vandaan komen, aan de huizen van onze levens en aan de betekenis van de ruimtes om ons heen.
(De volgorde van het bespreken van bovenstaande boeken is onder voorbehoud.)
Cursusleiding: Ds. Jelle van Slooten, predikant te Zuidlaren en voorzitter van de Provinciale Werkgroep Kerk en Israël van de PKN Groningen/Drenthe
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: maandag: 14 januari, 11 februari, 11 maart, 15 april 2019
Tijd: Bij voldoende deelname kan gekozen worden tussen:
C1 : 13.30 – 15.30 uur
C2 : 16.00 – 18.00 uur
(Graag aanmelden voor 1 december 2018)
Cursus D1
‘De Vreemde Stem in de andere taal’
Franz Rosenzweig en Martin Buber vertaalden de Hebreeuwse bijbel in het Duits met daarbij oog voor de joodse traditie en het eigene van het Hebreeuws. Vertalen was voor hen zowel een talige als een culturele en politieke onderneming. Hun ‘Verduitsing’ van de Schrift moest zowel de Duitse taal als het Duitse Jodendom veranderen. Zij wilden daarin voluit Jood en helemaal Duits zijn.
Voor Buber gebeurt het beslissende in een mensenleven in de ontmoeting, waarin de ander een vreemde blijft, een tegenover, die toch zo dichtbij kan zijn dat hij of zij voorgoed verandert. Zo gebeurt ook de ‘talige’ ontmoeting met de Eeuwige.
In 1924 schreef Rosenzweig: “De taak van de vertaler is niet om de kloof te dichten tussen de talen, zodat deze wordt gedicht, en, zeg maar, dichtgesmeerd. Het gaat er integendeel om de afstand open te houden, en er zelfs uitdrukkelijk op te wijzen. Het Duits moet vreemd klinken, om zo de vreemde stem van de andere taal hoorbaar te maken. Als die ‘vreemde stem’ ook maar iets te betekenen heeft, dan moet deze de taal waarin wordt vertaald, veranderen.”
In deze cursus vragen wij ons af op welke wijze Rosenzweig en Buber onze kijk op de bijbel/omgang met het boek hebben beïnvloed. Een combinatie van Rosenzweig, Buber en bijbellezen. Boeiend als je op een rijtje zet wat er door hun wijze van vertalen allemaal in gang gezet is.
Cursusleiding: ds. Alex van Ligten en ds. Adri Sevenster
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: woensdag: 10 oktober, 7 november, 21 november, 5 december 2018
Tijd: 10.00 – 12.00 uur
Cursus D2
Het geloof als niet-weten,
een pelgrimstocht door open veld
Geloof is voortdurend in beweging, daarin is onze tijd geen uitzondering. In die golfbeweging meen ik de laatste decennia met name iets te ontdekken van het besef, dat God en het geloof in God niet zo makkelijk verkrijgbaar is. Het woordje ‘hebben’ (van geloof, overtuigingen, ervaringen, beelden van God) wordt in dit verband steeds meer losgelaten en vervangen door woorden die laten zien dat geloof een zoektocht is, een pelgrimage. Waarbij de grenzen tussen geloof en ongeloof steeds verder worden losgelaten.
In 2014 verscheen een bundel artikelen onder redactie van Jan Offringa onder de titel ‘God is niet te vangen. Onorthodoxe gesprekken over veranderend geloof’ (Skandalon, 2014). In de titel zit al een verschuiving in het geloof van de essayisten verborgen: de woorden en begrippen ‘geloof’ en ‘God’ raken hun absolute en vaststaande inhoud kwijt en mensen zoeken naar een nieuwe invulling ervan. Enkele jaren eerder verscheen van de hand van Jan Oegema een uitgave onder de titel ‘De stille stem’ (Vesuvius, 2011, zesde druk 2017). De ondertitel van dit boek is wellicht nog veelzeggender: ‘Niet-weten als levenshouding’. Hij noemt het zelf ‘een essay over openheid’. In deze uitgave legt Oegema zelf al de relatie met mystici uit een ver verleden, onder andere Meister Eckhart, maar ziet ook verbanden met hedendaagse schrijvers en denkers als de Hongaarse Imre Kertész en de Joodse Abel Herzberg. De Tsjechische theoloog, priester en filosoof Tomás Halík schreef een intrigerend boek over de twijfelende en zoekende Zacheüs, die liever van een afstand toekijkt dan dat hij enthousiast meedoet. Dat beeld gebruikt hij om een nieuwe verhouding uit te werken tussen gelovigen en niet-gelovigen (Tomás Halík, Geduld met God, Boekencentrum 2014). Verrassend is dat je hierbij niet alleen hoeft te denken aan moderne theologen en filosofen, maar ook aan de beroemde middeleeuwse tekst van een onbekende schrijver uit de veertiende eeuw over ‘de wolk van niet-weten’.
Mijn achterliggende vraag is: wat bedoelen we (of: wat bedoelen de schrijvers) als ze het hebben over het niet-weten als levens- of geloofshouding? In hoeverre zijn we terecht gekomen in een totaal nieuwe en andere visie op geloof? En (vanuit mijn eigen gezichtspunt): in hoeverre zijn die ontwikkelingen ook te ontdekken in de (moderne) kunst? Ik denk bij dat laatste aan bijvoorbeeld Arnulf Rainer of aan Mark Rothko, die op geheel eigen wijze deze niet-dogmatische geloofshouding verbeelden.
In vier ochtenden zullen we op diverse manieren deze aspecten met elkaar bespreken, waarbij de verbeelding in de kunst ons hopelijk verder op weg zal helpen. De cursus zal dan ook bestaan uit de volgende opzet:
1. De eerste ochtend lezen en kijken we vooral naar de ontwikkelingen in die beroemde én beruchte 14e eeuw. Europa werd geteisterd door de verschrikkingen van de pest, de honderdjarige oorlog tussen Frankrijk en Engeland en de pauselijke ballingschap. De mystiek van Meister Eckhart, Jan van Ruusbroeck en de opkomst van de Moderne Devotie vonden niet plaats in een tijd van rust en vrede ! Het is ook in deze tijd dat de schrijver van ‘De wolk van niet-weten’ leefde.
2. Vanmorgen staan twee beelden centraal. Het eerste is de wolk: in de bijbelse traditie en de verbeelding daarvan uitdrukking van Gods aanwezigheid én verborgenheid. Het centrale beeld binnen de christelijke traditie is daarnaast het kruis. Tenminste: zo is het zichtbaar op vele kerken en in vele kerkzalen en in particuliere huizen. De ontwikkeling van de beeldtaal van het kruis heeft daarin een enorme ontwikkeling meegemaakt: van martelwerktuig via devotionele aanbidding als beeld van het verzoenend lijden van Christus naar de moderne verbeelding van waanzin en haat in menselijke verhoudingen (Arnulf Rainer). Een bijzondere illustratie van de meervoudigheid van een enkel iconisch beeld.
3. Tomás Halík schets het niet-weten van het geloof als een brug tussen geloof en scepsis, tussen gelovigen en buitenstaanders. Jan Oegema ziet in de levenshouding van niet-weten een kans op openheid en ontvankelijkheid, voorbij vastgelegde schema’s en dogmatische overtuigingen. Daarmee wordt het thema van het niet-weten een kans om in onze geseculariseerde cultuur elkaar te zoeken en heel dicht bij elkaars vragen te komen. Wij gaan op zoek naar ‘de kunst van de scepsis’.
4. August Henkels omschreef bij de opening van een tentoonstelling in 1958 het wezen van de kunst als volgt: “Kunst alleen is niet genoeg, om de vrede gaat het”. Daarmee kreeg de kunst, naast religie, een profetisch en geëngageerd karakter. Over die positie van de kunstenaar heeft Maarten den Dulk geschreven in zijn boek ‘Vijf kansen’. Geldt dat als een absoluut principe? Vanuit onze optiek van veranderend geloof kijken we naar een aantal moderne kunstenaars, zoals Markus Rotkovics (geboren in1903 geboren in het Letse Dvinsk in het gezin van een Joodse apotheker; later meer bekend onder de naam Mark Rothko), de Franse kunstenaar Yves Klein (1928-1962) en De Catalaanse Joan Miró (1893-1983). Vanuit onze ontdekkingen op de drie eerste ochtenden gaan we naar hun werk kijken en proberen te ontdekken waar hun spirituele bronnen liggen en in hoeverre we bij hen nog van religieuze kunst kunnen spreken. “Een kunstenaar kan vandaag alleen nog maar zwijgen”, zo zei Rothko eens. Een ultieme vorm van ‘niet weten’?
Cursusleiding: dr. Jan Henk Hamoen
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: woensdag: 30 januari, 13 februari, 27 februari, 13 maart 2019
Tijd: 10.00 – 12.00 uur
(Graag aanmelden voor 1 december 2018)
Gezamenlijke slotavond cursus A en B
Alle bijeenkomsten van zowel cursus A als B vinden plaats op de maandagavond in
De Buorskip te Beetsterzwaag.
Tijd: 20.00 - 22.00 uur. NB Cursus A op 7 januari 2019 begint om 19.30 uur!
8 april 2019 Gezamenlijke slotavond
De spiritualiteit in de Schilderijen van
Vincent van Gogh
Dr. Jan Henk Hamoen