Cursus B
‘Filosofen aan het Woord’
Wat gebeurt er als filosofen het gesprek aangaan met oeroude Bijbelverhalen?
Wat gebeurt er als bv. Sartre het gesprek aangaat met Paulus?
En wat als je klassieke of juist moderne filosofische teksten verbindt met oeroude bijbelverhalen zoals Albert Camus en het scheppingsverhaal uit Genesis?
Dan komen grote levensvragen voorbij, zoals: wat is zinvol leven, wie ben je in relatie tot de ander?
26 oktober 2020 ‘Nietzsche’s nihilisme als kans voor theologisch denken’
Tiemo Meijlink is emeritus studentenpredikant (Groninger Studentenpastoraat); tijdens de eerste helft van zijn loopbaan was hij docent cultuurfilosofie en ethiek in het HBO
Menigeen zal zijn wenkbrauwen fronsen bij de titel van deze avond: Friedrich Nietzsche (1844-1900) is immers de filosoof van ‘de dood van God en zal in die zin weinig te bieden hebben voor de theologie… Toch zijn het niet de minsten onder theologen en filosofen van de 20e en nog jonge 21e eeuw, die Nietzsche’s denken juist heel serieus hebben genomen en zo ook de Godsvraag op een nieuwe manier aan de orde hebben gesteld.
Hoe zou je Nietzsche’s denken over het nihilisme in de Europese geschiedenis kunnen duiden, en wat bedoelde hij met zijn beroemd geworden woord ‘God is dood’? Op welke manier zou je in onze tijd alsnog kunnen spreken over ‘God’ na de dood van God: wie of wat zou die God dan kunnen zijn? Het is interessant om te zien hoe juist een herneming van Bijbelse beelden en uitspraken over God nieuwe inzichten biedt. Wij zullen ons daarbij in het bijzonder concentreren op het evangelie van Johannes en onder andere kennis nemen van de manier waarop een hedendaagse Franse filosoof, François Julien, dit evangelie leest.
23 november 2020 ‘Rowan Williams: over de macht van de taal in het spreken over God’
Prof. dr. Peter Ben Smit, docent Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit bijzonder hoogleraar oude katholieke kerkstructuren aan de Universiteit Utrecht
Rowan Williams geldt als een van de meest vooraanstaande theologen van de late 20ste en vroege 21ste eeuw. Hij combineert patristische inzichten met contemporaine filosofische overwegingen en komt uit bij een theologie waarin god en mens hun volle pond krijgen. Deze lezing sluit aan bij Williams boek The Edge of Words. God and the Habits of Language (2014), waarin hij filosofisch nadenken over taal combineert met theologische perspectieven. In dat kader denkt hij ook na over het thema ‘stilte’, met name in relatie tot een centraal Bijbels gegeven als de kruisiging, dat vanuit dit perspectief bezien, veel meer is dan de gruwelijke executie van een onschuldige, maar raakt aan de omgang met macht, ook de macht van taal. Op die achtergrond is nadenken over taal, stilte en theologie ook weer van belang voor een reflectie op kerkelijke verkondiging en maatschappelijke presentie.
Van Rowan Williams verschenen bij uitgeverij Berne, in samenwerking met de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, een aantal titels, met name over Bijbelse thema’s. Bij uitgeverij Skandalon verscheen de essaybundel Geloof in de publieke ruimte.
14 december 2020 ‘De droom van de Bergrede en de droom van Plato’
* Aanvang: 19.30 uur!
Drs. Alex van Heusden, bijbelwetenschapper en studiesecretaris van ‘De Nieuwe Liefde’ te Amsterdam
Wat hebben Athene en Jeruzalem met elkaar te maken? Al in de Oudheid, sinds de hellenistische periode, werd deze vraag veelvuldig gesteld en op uiteenlopende manieren beantwoord. We plaatsen drie namen naast elkaar: Mozes, Plato, Jezus. Mozes en Jezus, dat kunnen we volgen. Thora en Evangelie. De Bergrede waarin Jezus wordt voorgesteld als een tweede Mozes. De Thora opnieuw. Maar Plato? Een vierde naam komt om de hoek kijken: Philo, Joods wijsgeer in Alexandrië en tijdgenoot van Jezus. Hij verbond trouw aan de Thora met een grote openheid jegens de Griekse cultuur. Zo meende hij dat Plato, als het erop aankomt, niets anders zegt dan Mozes, zelfs dat de eerste volkomen schatplichtig is aan de laatste. Deze opvatting is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van het vroege christendom.
25 januari 2021 Schopenhauer en Jezus: een confrontatie
over lijden, autonomie en de zin van het leven
Drs. Jan Prij, filosoof, econoom en lekenpreker
De moderne mens wil zoveel mogelijk het lijden voorkomen, zelf zijn eigen beslissingen nemen en autonoom de koers en zin van zijn eigen leven bepalen. Zowel de donkere, pessimistische filosoof Arthur Schopenhauer als Jezus die het toch vooral van zijn goede boodschap moet hebben- relativeren dit streven op radicale wijze.
In deze lezing ga ik in op de overeenkomsten en verschillen tussen beide visies en wat wij van beiden kunnen leren. Ik laat zien hoe Schopenhauer en Jezus de moderne mens op de pijnbank leggen en daarmee op eigen wijze verlossen.
Als leeswijzer kunt u alvast het stuk ‘Vrolijke zwaarmoedigheden voor in de lijdenstijd‘ lezen. Dit stuk legt vooral de nadruk op de heilzame correctie die Schopenhauer biedt voor onze overspannen prestatiemaatschappij. Deze lezing begint waar dat verhaal ophoudt. Want is dit nu alles en biedt zijn levenshouding nu werkelijk soelaas? Op deze avond nemen we de proef op de som en gaan we de confrontatie tussen Schopenhauer en Jezus aan.
22 februari 2021 ‘Ben ik mijn broeders hoeder? De rebelse mens Albert Camus’
Drs. Wim Berkelaar is historicus aan de Vrije Universiteit en bespreekt boeken voor het historisch radioprogramma OVT van de VPRO
De Franse schrijver Albert Camus (1913-1960) is ruim een eeuw na zijn dood populairder dan ooit. Zijn romans De vreemdeling, De pest en De val en zijn essays De mythe van Sisyphus en De mens in opstand worden nog altijd gelezen en dikwijls aangehaald.
Camus (een in Algerije geboren en getogen Fransman) stond met zijn literatuur in de traditie van de Franse Revolutie van 1789. Ofschoon, zo moet daar aan worden toegevoegd, hij ambivalent tegenover de Revolutie stond. Camus had meer met de daarin geproclameerde leus van ‘Broederschap’ dan met de leuzen ‘Vrijheid’ en ‘gelijkheid’. In zijn werk speelt die broederschap een rol, maar nooit een ondubbelzinnige. De eenling zoekt verbinding en vindt die in de opstand. Maar verbindt die opstand ook? En wat kan een rebel, een ‘mens in opstand’, politiek en maatschappelijk tot stand brengen? En wat betekent – toegespitst op de Olterterperkring – het opstandige denken van Camus voor het denken over God en wereld?
22 maart 2021 Emmanuel Levinas: naastenliefde, een gebod?
Prof. dr. Joachim Duyndam, hoogleraar Humanisme en Filosofie, Universiteit voor Humanistiek te Utrecht
Het oudtestamentische gebod ‘Heb u naaste lief als Uzelf’ (Leviticus 19:18) is ook in het christendom een centraal gebod. Jezus verwijst ernaar in de parabel van de Barmhartige Samaritaan (Lucas 10:25-37), als hem wordt gevraagd wie ‘mijn naaste’ is in het gebod tot naastenliefde. Ook voor de joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995) –bekend van het gelaat van de ander die mij verantwoordelijk maakt– heeft het gebod een verstrekkende betekenis. Deze betekenis zullen wij samen verkennen in de lezing voor de Olterterperkring. Niet alleen de betekenissen van ‘mijn naaste’ en ‘liefhebben’ moeten worden verhelderd, maar ook hoe liefhebben een gebod kan zijn. Het Bijbelse gebod vraagt om interpretatie en toepassing, en is daarmee een vloek voor orthodoxie en fundamentalisme. De filosofie van Levinas is geen ethiek die moraal een basis geeft, maar laat zien hoe het morele zelf de basis is.
12 april 2021 ‘Rembrandt en het Jodendom’ – Gezamenlijke bijeenkomst cursus A en B
Marie Christine Walraven, kunsthistorica
In voorgaande eeuwen is de romantische voorstelling van zaken ontstaan dat Rembrandt een speciale band met Joden had. Hij zou bevriend zijn geweest met de filosoof Spinoza en met rabbijn Menasse ben Israël. In zijn schilderijen zag men soms sporen van Joodse mystiek (kabbala) en andere verwijzingen naar het Jodendom. De mensen uit Rembrandts dagelijkse omgeving, de Amsterdamse Jodenbuurt, zouden zijn inspiratiebron zijn geweest voor veel tekeningen en portretten. Maar klopt dit beeld wel? In het verleden hadden tientallen van zijn schilderijen Joodse titels zoals bijvoorbeeld ‘Het Joodse Bruidje’. Gaat het hier wel om een Joods liefdespaar? In de lezing wordt deze voorstelling van zaken ontrafeld en gaat drs. Walraven op zoek naar de ware ‘Joodse’ Rembrandt. Zij studeerde kunstgeschiedenis in Leiden, is momenteel docent bij Kunst&Co-Uden en houdt regelmatig lezingen over kunsthistorische onderwerpen
