Seizoen 2022 – 2023
Openingsbijeenkomst
​
​
​
‘De poppenspeler van Warschau’
​
(Wilde Eend Producties)
​
​
Datum: zondag 25 september 2022
​
Tijd: 15.00 uur - 16.45 uur
​
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
​
​
Voor wie?
De voorstelling is voor alle belangstellenden.
Entree: € 12,50 (inclusief koffie/thee/hapje en drankje).
​
Voor deelnemers aan een gehele cursus 2022-2023 is de entree gratis.
Dit geldt niet voor deelnemers aan de inhaalcursussen 2020-2021.
Warschau 1939. De Duitsers vallen Polen binnen en de Tweede Wereldoorlog begint. Mika Hernsteyn, een joodse tiener probeert te overleven in het getto van Warschau. In een oude jas van zijn opa, vol met verborgen zakken, vindt hij enkele handpoppen. Samen met zijn nichtje Elly brengt hij die tot leven. Met hun poppenspel vrolijken zij zieke kinderen op en andere inwoners van het getto. Iedereen heeft het over de magie van die poppenspelers die niet alleen afleiding, maar ook troost bieden.
​
Tot Mika op een dag staande wordt gehouden door een Duitse soldaat en gedwongen wordt tot een geheim leven. Dat levert zowel gevaren als kansen op. Wanneer het getto wordt ontruimd lijkt ontsnappen niet meer mogelijk. Wie overleeft die hel op aarde? Welke keuzes kun je nog maken als het er echt op aankomt?
​
‘De poppenspeler van Warschau’ is een ontroerend verhaal over levens die zich verweven, bezien vanuit het perspectief van vriend én vijand. Een vertelling over hoe de hoop levend blijft zelfs in tijden van oorlog en chaos. Deze muzikale vertelvoorstelling duurt 75 minuten en is gebaseerd op de gelijknamige roman van de Engels-Duitse schrijfster Eva Weaver. Zij gebruikte ware feiten en werkelijke personages als basis voor haar roman.
Cursus A
‘Hoeken en gaten van vrijheid’
(inhaalcursus A, 2020-2021)
We verkennen het begrip ‘vrijheid’ vanuit bijbels-theologisch perspectief naar de wijze waarop het begrip betekenis heeft gekregen binnen de samenleving en ‘het woeden der volkeren’.
Locatie: De bijeenkomsten van cursus A vinden plaats op de maandagavond in De Buorskip te Beetsterzwaag.
​
Tijd: 20.00 – 22.00 uur
​
​
17 oktober 2022 ‘Tolerantie als deugd’
Prof. dr. Paul van Tongeren, emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit te Nijmegen
​
We spreken allemaal gemakkelijk over tolerantie: we beschuldigen mensen of groepen van intolerantie, vragen ons af waar de grenzen van de tolerantie liggen, of er een verschil is tussen tolereren en gedogen, enzovoort. Dat spreken over tolerantie ontstaat in de moderne tijd, de tijd waarin individuele vrijheid als misschien wel de belangrijkste politieke waarde geldt, een waarde die tegen oude of nieuwe machthebbers verdedigd moet worden.
​
Maar inmiddels is tolerantie niet op de eerste plaats een houding die vereist wordt van de machthebber of de overheid ten opzichte van de burgers, maar een die gevraagd wordt van burgers ten opzichte van elkaar. Maar wat betekent dan eigenlijk ‘tolerantie’ in een dergelijke context? En vooral: wat vereist ‘tolerantie’ en (hoe) kunnen we een juiste mate van tolerantie ontdekken en vormen? Voor een uitwerking van die vragen kan een oudere traditie ons wellicht helpen. Ik doel op de traditie van de deugdethiek en zal proberen aan te geven in hoeverre de deugdethiek ons kan helpen bij het zoeken naar een zinnig begrip van tolerantie, en naar een verbetering van onze praxis op dit punt.
​
​
14 november 2022 ‘Wees niet onverschillig: het elfde gebod’
Dr. Bart Wallet, historicus bij de afdeling Geschiedenis van de Vrije Universiteit Amsterdam en bij de afdeling Hebreeuwse en Joodse Studies van de Universiteit van Amsterdam
​
Vrijheid is meer dan afwezigheid van onvrijheid, het begrip moet ook positief geladen worden. Een vitale, vrije samenleving is er een waarin sprake is van een open ruimte, een forum waar iedereen gehoord kan worden. Door de eeuwen heen is de graadmeter voor deze vrijheid in hoeverre een samenleving ruimte geeft aan haar minderheden.
​
Niets is dodelijker dan een onverschilligheid vanuit de dominante groep richting de minderheid. In deze lezing zal dit uitgewerkt worden aan de hand van de casus van joden, met daarbij speciale aandacht voor het debat over Tweede-Wereldoorlog-antropologie. In hoeverre helpt het onderscheid tussen slachtoffers, daders, bijstanders en toeschouwers, zij die toekeken, maar niet voor de slachtoffers opkwamen?
Cursus B
‘Filosofen aan het Woord’
(inhaalcursus B, 2020-2021)
​
Wat gebeurt er als filosofen het gesprek aangaan met oeroude Bijbelverhalen?
​
Wat gebeurt er als bv. Sartre het gesprek aangaat met Paulus?
En wat als je klassieke of juist moderne filosofische teksten verbindt met oeroude bijbelverhalen zoals Albert Camus en het scheppingsverhaal uit Genesis?
Dan komen grote levensvragen voorbij, zoals: wat is zinvol leven, wie ben je in relatie tot de ander?
​
​
Locatie: De bijeenkomsten van cursus B vinden plaats op de maandagavond in De Buorskip te Beetsterzwaag.
​​
Tijd: 31 oktober: 19.30 – 21.30 uur
28 november: 20.00 – 22.00 uur​
​
​
​
31 oktober 2022 ‘De droom van de Bergrede en de droom van Plato’
​
* Aanvang: 19.30 uur!
​
Drs. Alex van Heusden, bijbelwetenschapper en studiesecretaris van ‘De Nieuwe Liefde’ te Amsterdam
​
Wat hebben Athene en Jeruzalem met elkaar te maken? Al in de Oudheid, sinds de hellenistische periode, werd deze vraag veelvuldig gesteld en op uiteenlopende manieren beantwoord. We plaatsen drie namen naast elkaar: Mozes, Plato, Jezus. Mozes en Jezus, dat kunnen we volgen. Thora en Evangelie. De Bergrede waarin Jezus wordt voorgesteld als een tweede Mozes. De Thora opnieuw. Maar Plato? Een vierde naam komt om de hoek kijken: Philo, Joods wijsgeer in Alexandrië en tijdgenoot van Jezus. Hij verbond trouw aan de Thora met een grote openheid jegens de Griekse cultuur. Zo meende hij dat Plato, als het erop aankomt, niets anders zegt dan Mozes, zelfs dat de eerste volkomen schatplichtig is aan de laatste. Deze opvatting is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van het vroege christendom.
​
28 november 2022 Schopenhauer en Jezus: een confrontatie
Over lijden, autonomie en de zin van het leven
Drs. Jan Prij, filosoof, econoom en lekenpreker
​
De moderne mens wil zoveel mogelijk het lijden voorkomen, zelf zijn eigen beslissingen nemen en autonoom de koers en zin van zijn eigen leven bepalen. Zowel de donkere, pessimistische filosoof Arthur Schopenhauer als Jezus die het toch vooral van zijn goede boodschap moet hebben- relativeren dit streven op radicale wijze.
In deze lezing ga ik in op de overeenkomsten en verschillen tussen beide visies en wat wij van beiden kunnen leren. Ik laat zien hoe Schopenhauer en Jezus de moderne mens op de pijnbank leggen en daarmee op eigen wijze verlossen.
Als leeswijzer kunt u alvast het stuk ‘Vrolijke zwaarmoedigheden voor in de lijdenstijd‘ lezen. Dit stuk legt vooral de nadruk op de heilzame correctie die Schopenhauer biedt voor onze overspannen prestatiemaatschappij. Deze lezing begint waar dat verhaal ophoudt. Want is dit nu alles en biedt zijn levenshouding nu werkelijk soelaas? Op deze avond nemen we de proef op de som en gaan we de confrontatie tussen Schopenhauer en Jezus aan.
Cursus A/B
‘De menselijke maat’
(gezamenlijk vier lezingen in januari t/m maart 2023)
In vier lezingen stellen wij de vraag centraal naar de menselijke maat in een tijd waarin onzekerheid en kwetsbaarheid een aanslag plegen op hoe wij in de wereld staan. Mensen zoeken daarbij houvast in digitalisering en technologie. Hoe bewaken wij de wortels van onze menselijkheid?
​
Locatie: De bijeenkomsten van cursus A/B vinden plaats op de maandagavond in De Buorskip te Beetsterzwaag.
​
Tijd: 20.00 - 22.00 uur
​
​
​
​
9 januari 2023 Kwetsbare menswording – Vragen vanuit Buber en Heschel
​
Dr. Hans Schravesande, theoloog , secretaris van de Stichting ter bevordering van het wetenschappelijk onderwijs in de Judaïstiek
Onze tijd wordt gekenmerkt door onzekerheid en kwetsbaarheid. Een gevoel dat voortkomt uit een ervaring van verschillende crises. Daarbij lijken leidende ideeën en ideologieën te verdampen. De vraag naar wat de mens in wezen is verdwijnt naar de achtergrond. Door individualisering, fragmentarisering en verlies van transcendente waarden worden communicatie en dialoog steeds moeilijker. Ondanks of juist door de rol van de sociale media.
​
Twee Joodse religieuze denkers uit de vorige eeuw zouden ons kunnen helpen om de vraag naar dialogische menswording opnieuw te stellen. Buber en Heschel hebben veel gezamenlijk: hun denken bestrijkt filosofie, theologie, spiritualiteit/mystiek en maatschappelijk handelen. Met als gedeelde achtergrond de Chassidische levenspraktijk. Die bracht hen er ook toe om voortrekkers te worden in wat we nu ecologische theologie en filosofie zouden noemen.
​
Beide denkers hadden in de crisisjaren dertig in Duitsland contact met elkaar, in overeenstemming en verschil van mening. Voor beiden was de actualiteit van de bijbelse profeten onopgeefbaar. Van daaruit wordt ook de vraag naar de verhouding van schepping/natuur tot de messiaanse geschiedenis gesteld, in de spanning tussen hoop en wanhoop.
​
De wijze waarop zij filosofie, theologie, spiritualiteit en maatschappelijk handelen tot een levend geheel probeerden te maken, blijft ook nu een centrale uitdaging bij het zoeken naar wat de mens is en kan worden.
​
​
6 februari 2023 ‘Ethische aspecten van kunstmatige intelligentie’
Dr. Gerben Stavenga, wetenschapsfilosoof, was tot zijn pensioen verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen
We leven in een technologische wereld waarin kunstmatige intelligentie een steeds grotere rol speelt. Dat roept de vraag op: hoe zijn allerlei ontwikkelingen in ethisch opzicht te beoordelen? Wat willen we wél en wat willen we beslist niét? Waar willen we eigenlijk met onze wereld heen? Men zegt niet ten onrechte dat een op hol geslagen kunstmatige intelligentie één van de grote gevaren van de mensheid is.
​
Er zijn nu reeds zelflerende en zelfstandig opererende machines en ook machines die al een grotere denkkracht hebben dan de mens. Zal uiteindelijk een oude droom gerealiseerd worden, een ‘machine’ te creëren die net als de mens over zelfbewustzijn beschikt? Wat zou dat betekenen? Hoe verhoudt een dergelijke ontwikkeling zich tot het toekomstperspectief dat de Bijbel schetst?
​
6 maart 2023 ‘Een orde van brood en bloemperken’
​
Een theologisch perspectief op voedsel in het antropoceen, het tijdperk waarin het aardse klimaat en atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit
​
Dr. Erica Meijers, docent diaconale theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen
​
Samen eten brengt mensen bijeen in tijden van grote ecologische vragen. Voedsel is een breed terrein dat bijna alle aspecten van mens-zijn omvat. Het betreft economische, sociale en culturele systemen; het gaat zowel om spiritualiteit als om het lichaam. Het antropoceen als een tijdperk waarin de mensheid natuurlijke processen beïnvloedt, kan goed in kaart worden gebracht aan de hand van de omgang met voedsel.
​
Zowel in bijbelse verhalen als in kerkelijke praktijken hangt voedsel doorgaans samen met tafelgemeenschap. Het christendom zelf zou een eetclub kunnen worden genoemd, aangezien de Tafel van de Heer het hart van de kerk vormt.
​
Door grote ecologische vragen te benaderen vanuit het perspectief van de maaltijd worden ze teruggebracht tot een menselijke maat. Eenvoudige vragen als: waar eten we, met wie eten we en wat eten we geven toegang tot de politieke, economische, sociale en ecologische aspecten van voedsel.
​
Tijdens deze lezing onderzoeken we hoe het perspectief van de tafelgemeenschap kan bijdragen aan een theologische omgang met het antropoceen. Daarbij kijken we zowel naar bijbelse verhalen waarin maaltijden centraal staan, als naar de eucharistie. De verschillende aspecten van de eucharistie vormen een leidraad voor een theologische visie op voedsel en maaltijden.
​
27 maart 2023 Spiritualiteit van mens en natuur in de moderne kunst
een primitivistische en een ecologische visie op de natuur
​
Prof. dr. Wessel Stoker, was hoogleraar godsdienstfilosofie en esthetica aan de VU
​
Mythenmakers als de Amerikaanse kunstenaars Newman, Rothko en Gotlieb zagen de westerse wereld in een spirituele crisis. Ze gingen te rade bij de kunst van de oude volken. Gauguin had dit al eerder gedaan. Hij zocht het onbedorvene en zuivere op Tahiti, ver weg van het Westen. Franz Marc vond het zuivere van de natuur bij het dier.
​
Is zo’n ‘primitivistische’ spiritualiteit van de natuur voor onze huidige wereld nog wel overtuigend? Wij worstelen met de vraag van het behoud van de natuur. Geeft kunst, naast filosofie en theologie, een antwoord op ons huidige ecologische problematiek? Joseph Beuys en andere kunstenaars geven voorbeelden van ecokunst.
​
.jpg)
Kunstwerk van Joseph Beus | ‘Het gat met de ronde steen zorgt ervoor dat je de basaltzuilen van Das Ende des 20. Jahrhunderts als menselijke figuren ziet’. (De Volkskrant, 14 januari 2021)
Cursus C
Joodse literatuur
In deze cursus worden vier boeken uit de joodse literatuur besproken.
​
​
Cursusleider:
Dr. Hans Schravesande, was en is op verschillende wijzen betrokken bij vragen rond de verhouding Jodendom – Christendom en publiceerde onder meer over Martin Buber en Rabbijn Leo Baeck.
Locatie:
De Buorskip, Beetsterzwaag
​
Data:
23 januari, 13 februari, 13 maart, en 3 april
​
Tijd:
Bij voldoende deelname kan gekozen worden tussen:
C1: 13.30 -15.30 uur
C2: 16.00 - 18.00 uur
​
​
​
1.
23 januari 2023 Arnold Zweig – ‘De Vriendt keert terug’
​
Arnold Zweig (1887-1968) is geboren in Neder Silezië (nu Polen) en stierf in Oost Duitsland. Na gevochten te hebben in de wereldoorlog kwam hij mede door contacten met Martin Buber in aanraking met het Zionisme. Van 1943-1948 woonde hij in Palestina. Tegen die achtergrond schreef hij ‘De Vriendt keert terug’, voor een groot deel gebaseerd op de moord in Jeruzalem op de Nederlandse auteur Jacob Israël de Haan in 1924. De roman kan gelezen worden als een detective tegen de achtergrond van de spanningen tussen Joden en Arabieren in 1929, en stelt vragen bij de Joodse identiteit en het Zionisme.
​
Bij de bespreking zullen we veel aandacht besteden aan de relatie van de roman met het leven en werk van Jacob Israël de Haan. Ook aan de wijze waarop Zweig, als leerling en vriend van Freud, de homoseksualiteit van de hoofdpersoon – en daarmee van De Haan – beschrijft.
Onder de titel ‘De Vriendt keert weer’ verscheen het boek in 1933 en 1939 in Nederlandse vertaling. In 2020 is dit opmerkelijke boek opnieuw vertaald in Nederland uitgebracht.
2.
13 februari 2023 Edith Eva Eger (1927-heden) ‘De keuze. Leven in vrijheid’
​
Edith Eger werd geboren in Tsjecho-Slowakije. In 1944 werd zij naar Auschwitz getransporteerd. Daar werd zij gedwongen voor de beruchte kamparts Mengele te dansen. Daarna wordt zij naar andere kampen overgebracht, die zij ternauwernood overleeft. Op latere leeftijd helpt zij als psycholoog in de V.S. cliënten met posttraumatische stressstoornissen. Daarover gaat ook haar tweede boek ‘Het geschenk.12 lessen die je leven kunnen redden’.
​
‘De keuze’ is vooral een aangrijpende autobiografie die verscheen in 2017 en een internationale bestseller werd. Bij haar bezoek aan Nederland was er in 2019 een theater- en balletvoorstelling ‘De dans ontsprongen’, gebaseerd op haar levensverhaal. Indrukwekkend was ook het gesprek dat Jacobine Geel in 2020 met haar had op de Nederlandse TV.
​
​
3.
13 maart 2023 Marga Minco (1920-heden; 102!) ‘Nagelaten dagen’
​
Marga Minco is vooral bekend door een van haar eerste boeken, ‘Het bittere kruid’ (1957). Veel van haar werk heeft als thema de ervaring en beleving van overlevenden van de Holocaust in Nederland. Het is ook het thema van haar korte roman (119 blz.) ‘Nagelaten dagen’ (1997).
Na het delen van de leeservaring zal er breder op haar werk en de terugkerende motieven daarin worden ingegaan.
Zij schreef het boekenweekgeschenk ‘De val’ (1983) en ontving in 2019 de P.C. Hooft-prijs.
​
​
4.
3 april 2023 Arnon Grunberg (1971-heden) ‘Bezette gebieden’
​
Deze roman uit 2020 is een vervolg op ‘Moedervlekken’, maar kan goed zelfstandig gelezen worden. Hoofdpersoon is een psychiater die met zijn goede bedoelingen een weg probeert te vinden in de Nederlandse en Israëlische samenleving. Dat leidt tot een opeenvolging van bizarre, soms absurde gebeurtenissen die met humor en ironie beschreven worden. Het thema van Joodse identiteit en religiositeit is voortdurend aanwezig. In 2022 ontving Grunberg de P.C. Hooft-prijs.
​
​
​
Verbindende lijn in het programma
Het programma vertoont veel diversiteit, in tijd en culturele achtergronden. Een doorgaande lijn daarin is tot op zekere hoogte de vraag naar Joodse identiteit. Het is een thema in de roman van Zweig, het was een thema in het leven van Jacob Israël de Haan. De aanslag door de Holocaust op Joods leven en identiteit is zowel bij Eger als bij Minco een centraal thema. Vanuit verschillende culturen en ervaringen wordt deze verschrikking verwerkt. Arnon Grunberg, met ouders die de Holocaust overleefden, is van een generatie daarna, die vanuit andere ervaringen en contexten voor de vraag naar Joodse identiteit wordt gesteld.
​
Cursus D1
​
Theologie en literatuur
​
Cursusleider: Dr. Tjerk de Reus, literatuurcriticus met een grote belangstelling voor theologie.
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: 12 oktober, 26 oktober en 9 november 2022
​
Tijd: 10.00 – 12.00 uur
​
​
​
In hedendaagse letteren duiken nogal eens thema’s op die een connectie hebben met religieus besef. Theologische reflectie is dan soms ook al aanwezig, met bijbelse verwijzingen naar de christelijke traditie. Interessant genoeg gebeurt dit ook zeer geregeld als het gaat om de ‘toekomstroman’ die vandaag een revival lijkt te beleven. De ene na de andere Nederlandse roman speelt zich af in een door dataïsme, digitale technologie en chip-implantaten beheerste wereld.
​
In deze serie lezingen worden van resp. Anja Sicking, Maxim Februari en J. Bernlef (pseudoniem voor Hendrik Jan Marsman) drie romans besproken met het oog op de vraag hoe de mens geschetst wordt in een door data-technologie beheerste wereld.
​
​
​
​
12 oktober 2022 Anja Sicking, De visionair, 2021
Mozes die ‘met zijn hoofd in de wolken’ vertoeft.
Als de technologie van Google-glass kan worden verbeterd, zullen we ook het innerlijk van mensen kunnen detecteren. Dat is hoop van Roemer, een jonge, maar geniale denker. In de roman van Anja Sicking wordt hij geschetst in zijn onzekerheden en zijn digitale dromen, waarvan we ook het verre gevolg in beeld krijgen. Een roman blijkt hier een bezinningsruimte op de humaniteit, waarin ook religieuze voorstelling in meespelen: ‘Techno-utopisten spelen met hun idee van onsterfelijkheid in op het al generatieslang diep in de mens gewortelde gevoel dat wij terug willen naar onze volmaaktheid van voor de zondeval. Naar het paradijs.’
​
Een eerste verkenning van hoe literatuur een reflectie kan zijn op digitalisering, robotisering en verwante thema’s, met als kernvraag: wie is de mens? Getallen, uiteindelijk? Of toch een verhaal?
​
26 oktober 2022 Maxim Februari, Klont, 2018
Na de roman van Anja Sicking lezen we, als een vervolgstap, de roman Klont van Maxim Februari. Dit lijkt al een beetje een oerboek te zijn voor deze actuele thematiek, door intellectuele diepgang en filosofische breedte. Klont dient in onze cursus als verdere verdieping. Deze roman is polyfoon, toont meerdere gezichtspunten, herbergt filosofie en theologie en cirkelt expliciet om de vraag naar de humaniteit.
​
Bijbelpassages en hypertechnologie wisselen elkaar af, met uitdagende vraagstellingen. ‘Vroeger leefden we in een heelal dat werd geregeerd door Gods almacht, Gods alwetendheid en Gods alomtegenwoordigheid’, wordt gesteld, ‘In zo’n heelal is het maar de vraag of de mens nog iets over zichzelf te zeggen heeft. De theologen kwamen er niet uit, maar dat was niet erg, want God was een geduldige tegenspeler.
​
In ieder geval is Hij stukken geduldiger met ons geweest dan de technologie nu is. Met haar almacht. En haar alwetendheid.’ Hoofdpersoon Bodo Klein is een zoekende ziel, die als redding een kop soep krijgt aangereikt.
​
​
9 november 2022 J. Bernlef, Verloren zoon, 1997
​
Met Bernlef bevinden we ons buiten de sfeer van dataisme: zijn roman dateert uit de tijd dat nog niet iedereen email had. Maar de vraag naar de mens is vergelijkbaar, en door afwezigheid van de digitaliserings-context treden weer nieuwe accenten op de voorgrond. Hoofdpersoon Rob arriveert als een moderne Robinson Crusoe op een onbewoond eiland. Hij voelt zich uitgewist, zoals de beschaving waarvan hier alleen nog restanten te zien zijn. Troost zoekt hij bij een madonnabeeld, dat niets terugzegt.
​
Maar: ‘Woorden zoeken een richting, zelfs als er niemand is tot wie je ze kunt richten. Dat is woorden nu eenmaal eigen. Misschien lag het bidden daar ook in besloten, was het een eigenschap van de taal.’ Taalfilosofie ontspringt hier aan reflecties op de ervaring van leegte en het zoeken naar betekenis in de eindeloze ruimte van oceaan en luchten. Wie is de mens, vraagt J. Bernlef met zijn roman, als alle richting en orde wegvalt?
​
​
Cursus D2
​
‘Hemel en hel in beeld’
​
​
Cursusleider: Dr. Jan Henk Hamoen, theoloog , bestuurslid Stichting Klaas Koopmans-kunstliefhebber
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Data: 25 januari, 8 februari, 22 februari 2023
Tijd: 10.00 – 12.00 uur
​
​
​
Hemel en hel zijn bepaald geen thema’s meer die bij (kerk)mensen nieuwsgierige reacties oproepen. De dogmatische strijd om de betekenis daarvan voor geloof en dagelijks leven ligt inmiddels ver achter ons. Ik ben in ieder geval theologisch opgegroeid met de ontdekking dat het bijbels gezien niet gaat om het begrippenpaar hemel – en – hel. Welk woord ‘hoort’ bij hemel? Dat is niet het woord ‘hel’, maar het woord ‘aarde’. De bijbel spreekt van hemel en aarde. Zo leerde ik al snel op mijn theologische weg.
​
Toch blijft het nadenken over de begrippen hemel en hel fascinerend en eeuwenlang hebben kunstenaars zich hierdoor laten inspireren. Zo kan Lucas van Leyden op twee even grote panelen tegenover elkaar hemel en hel schilderen en wandelt de Italiaanse schrijver Dante Alighieri door de krochten van de hel en doet verslag van zijn intrigerende reis.
​
Maar, zo is dan mijn volgende vraag: in hoeverre zijn bijbelse verhalen en menselijke ideeën over hemel en hel schatplichtig aan andere culturen en religies? Want sinds vroege tijden hebben mensen zich een voorstelling gemaakt van wat ons na de dood te wachten staat; daar 22
is het Jodendom en het christendom bepaald niet exclusief in. Via verhalen en beelden ontdekken we op deze twee ochtenden de oude Egyptische wereld, de beelden van hemel en hel in het boeddhisme, het Gehenna en de Sjeol in de Joodse wereld. Alsmede de visioenen over de zevende hemel in de Islam. En komen dan als vanzelf in de louteringsberg van Dante en de verbijsterende wereld van Jeroen Bosch. Om zo misschien te ontdekken waar we zelf staan in hoop, onzekerheid en verwachting als het gaat om onze visie over een leven na de dood. Wellicht herkennen we dan ook iets van een ‘Ik laat me verrassen’, zoals een gemeentelid die verwachting eens omschreef.
Kraagstenen in de Gudulakerk te Lochem | ‘Hel en hemel’
Opmerking: In de derde bijeenkomst wordt een nieuw thema belicht. Wij laten ons verrassen.