Seizoen 2023 – 2024
Openingsbijeenkomst
‘De Weg ’
Een muzikaal theatrale voorstelling door
Ekaterina Levental
Datum: zondag, 24 september 2023
Aanvang: 15.30 uur
Duur: 70 minuten
Locatie: De Buorskip, Beetsterzwaag
Voor wie?
De voorstelling is voor alle belangstellenden.
Entree: € 12,50 (inclusief koffie/thee).
Voor deelnemers aan een gehele cursus van de OTK is de openingsvoorstelling gratis.
Deze voorstelling gaat over een lange weg.
Een weg die begon in Oekraïne en via Centraal Azië en Israël uiteindelijk naar Nederland liep. In deze indrukwekkende voorstelling deelt Ekaterina Levental openhartig haar ervaringen als kind in een vluchtelingengezin. Afwijzing, verlies en onmacht, gezien door de ogen van een opgroeiende tiener.
“Ik ben zó niets op deze aarde…
Ik zal er alles aan doen om iemand te mogen worden.”
Ekaterina speelt harp, zingt, danst en vertelt over haar joodse afkomst, en hoe die van de ene op de andere dag bepalend werd in het alledaagse leven. Over haar zoektocht naar een ander leven, zoals ze dat kende uit het theater van haar jeugd. Gedreven door een onuitputtelijke veerkracht en hoop. De Weg is een persoonlijk verhaal, waarin de kwetsbaarheid en de hoop voor iedereen herkenbaar worden. Dat maakt dit verhaal bijzonder waardevol.
Een pareltje. Zo mogen we deze productie gerust noemen.
“Weer een station. Ik zie borden Amsterdam”
Cursus A
‘Messianisme: een veelheid van geluiden’
Mechanische Turk
We verkennen in een serie van zes lezingen het begrip ‘messianisme’. In hoeverre is het messianisme, het geloof in een redder die heilzaam ingrijpt in de loop van de geschiedenis, nog actueel? Is er een beweging mogelijk waarin de hoop op verandering levend wordt gehouden? Messianisme als beweging wortelt in het besef dat onze sociale, religieuze en politieke orde mogelijk niet de juiste of enig mogelijke is en 7
dat verandering, hoewel niet zonder hoeken en gaten, wel mogelijk is. Aan de hand van het boek ‘Messianisme als gevaarlijke herinnering’, onder red. van Eric Ottenheim en Theo de Wit, doen wij in cursus A een poging (onze) antwoorden te vinden op vragen rondom dit thema.
Locatie: De bijeenkomsten van cursus A vinden plaats op de maandagwavond in De Buorskip en op de woensdagochtend in De Ontmoetingskerk te Beetsterzwaag.
Tijd: 20.00 - 22.00 uur
(In verband met de beschikbaarheid van sprekers zijn de eerste twee bijeenkomsten op woensdagochtend in De Ontmoetingskerk.)
Woensdag 27 september 2023, 10.30 -12.30 uur, De Ontmoetingskerk
‘Heden als je luistert naar Zijn stem’
over messianisme als denken van de tijd
Dr. Marcel Poorthuis, emeritus hoogleraar interreligieuze dialoog, Tilburg School of Theology (Universiteit van Tilburg)
Het messianisme kun je uitleggen als een denken over tijd in het hier en nu en het uitstijgen boven de dagelijkse werkelijkheid. Hierbij speelt de vraag over de verhouding van individu tot gemeenschap een wezenlijke rol. Zowel voor de ideologie van het individualisme als voor de opvatting van de staat als beschermer van de gemeenschap, is het messianisme een religieuze inspiratie. Goddelijke aanwezigheid, intermenselijke relatie en de verhouding van het individu tot de politieke werkelijkheid zijn daarin onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Het bestaan van de mens als geïsoleerd individu is net zo moeilijk te denken als een louter intermenselijke relatie zonder repercussies op het politieke vlak. Het gaat om een Koninkrijk dat niet van deze wereld maar wel voor deze wereld is en dat elke totalitaire pretentie fundamenteel onder kritiek stelt. Het messianisme is de draad die de 8
religie met de wereld verbindt. Het Koninkrijk der Hemelen is onder ons, misschien zelfs binnen in ons, in elk geval nabij genoeg om ernaar te handelen.
Maandagavond 30 oktober 2023, 20.00 – 22.00 uur, De Buorskip
‘De geboden en/in de Messiaanse Tijd’
men gedenkt de Uittocht in de avonden
Dr. Piet van Midden is predikant voor de PKN, docent Hebreeuws aan Tilburg University en voorzitter van Overlegorgaan voor Joden en Christenen (OJEC)
De geboden in de Messiaanse Tijd moet je niet lezen als een verplichting, maar lezen als een vorm van discussie. Daarbij speelt het onderscheid tussen de huidige wereld en de Toekomstige wereld met de Messiaanse Tijd als spil daartussen een wezenlijke rol. Is de Messiaanse Tijd meer een voortzetting van de huidige wereld of is het een opmaat voor de Toekomstige Wereld, de Wereld van de Opstanding? Gaat het in de Messiaanse Tijd om een wereld die gewoon zijn gang gaat of is het juist een wonderbaarlijke periode als opmaat voor het nog niet voorstelbare en kenbare?
Hoe lang duurt de menselijke geschiedenis en hoe is deze ingedeeld? Vragen die door de spanning van messiaanse bewegingen met de bestaande religieuze wetten en normen ons in beweging zetten.
Maandag 27 november 2023, 20.00 – 22.00 uur, De Buorskip
‘Messianisme is overbodig’
Rabbijn dr. Tzvi Marx, werkzaam op het gebied van de dialoog Jodendom- Christendom
In zijn boek, THE MESSIANIC CONTROVERSY AND THE TRIAL OF JEZUS, laat de Israëlische prof. Yisroël Knohl zien dat er een dramatische, veelzijdige en fascinerende controverse bestaat over het messiaanse idee dat al in de Bijbel zelf bestaat uit twee stromingen – de anti-messiaanse en de messiaanse. Conventioneel is aan zowel joodse als christelijke traditionalisten geleerd dat het hoogtepunt van de religieuze geschiedenis zal worden bereikt met de komst van de messias. [Zie Talmoed Sanhedrin 96b-96a voor rabbijnse opvattingen over messianisme.]
Ik wil deze aanname ontkrachten door aan te tonen dat in ieder geval in de joodse bronnen ook de opvatting heerste dat messianisme overbodig is, zelfs in tegenspraak met authentiek religieus geloof. Rabbi Hillel: “Er zal geen Messias zijn voor het Joodse volk, omdat ze al die jaren van de Messias genoten in de dagen van koning Hizkia (toen God de Joden redde van Sanhoreb).” (Talmoed Sanhedrin 98b, 99a).
Wat blijft over als er geen messias is? Dat is de vraag die ik zal proberen te beantwoorden.
Maandag 8 januari 2024, 20.00 – 22.00 uur, De Buorskip
‘Ernst Bloch (1885-1977) als messiaans en marxistisch filosoof’
Dr. Wilken Veen, predikant voor leerhuiswerk Protestantse Kerk van Amsterdam
Het werk van Ernst Bloch leerde ik kennen in het begin van mijn studie theologie in Utrecht door Bert ter Schegget (1927-2001) die in die jaren regelmatig eindcriticus was op ons dispuut Progredior en van wie wij de boeken op ons dispuut bespraken. Ook Het geheim van de mens uit 1972 met daarin het opstel ‘Denken met Ernst Bloch’. Het fascineerde mij, omdat in Bloch iets samenkwam van alles wat mij in die dagen bovenmatig interesseerde: Jodendom, Marxisme, Atheïsme en Messianisme. Waar Freud het ‘onderbewuste’ bedacht en dat zocht in de vroegste herinneringen, bedacht Bloch iets dat ik maar het ‘bovenbewuste’ noem: ons verlangen naar wat nog komen gaat, de hoop, waarvan wij ons bewust zijn terwijl het er nog niet is.
Het hoofdwerk van Bloch waarin alle genoemde thema’s aan de orde komen is Das Prinzip Hoffnung, een driedelig werk van ruim 1600 pagina’s dat begint met een dagdroom, want ieder mens droomt zich iets, een toekomst, de toekomst van zijn (klein)kinderen, een toekomstige wereld. ’Wie als een dubbeltje geboren wordt…’ placht mijn moeder te zeggen, maar dat neemt niet weg dat iedereen droomt een kwartje (of meer nog) te worden, het principe van de hoop!
Maandag 5 februari 2024, 20.00 – 22.00 uur, De Buorskip
‘Messianisme, mystiek en zionisme’
Prof. dr. Bart Wallet, historicus bij de afdeling Geschiedenis van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en bij de afdeling Hebreeuwse en Joodse Studies aan de VU
In deze lezing onderzoeken wij wat de motor was van de grote Joodse bewegingen van de vroegmoderne en moderne tijd. De Duits-Joodse filosoof Gershom Sholem (1897-1982) is van mening dat kabbala, de mystieke Joodse wetenschap, en het messianisme – het geloof in de komst van de messias – de basis vormen voor het Joodse denken en de drijvende kracht zijn in het jodendom. Tegelijkertijd hebben we te maken met grote ontwikkelingen in de Joodse geschiedenis. Sholem heeft zich zijn leven lang afgevraagd wat daarin de belangrijkste rol heeft gespeeld: de niet-Joodse buitenwereld of juist die andere, intens en oorspronkelijk Joodse drijfveren.
Leidraad voor deze lezing is o.a. het boek ‘The Messianic Idea in Judaism’ van de Duits-Joodse filosoof Gershom Sholem. Is de houdbaarheid van diens visie dat messianisme en kabbala tot op de dag van vandaag de ruggengraat vormen van het Jodendom?
Maandag 4 maart 2024, 19.30 – 21.30 uur, De Buorskip
‘Messiaanse volharding ’
Drs. Alex van Heusden, theoloog, bijbelwetenschapper en studiesecretaris van het cultureel centrum ‘De Nieuwe Liefde’ in Amsterdam
‘Messianisme’ is een complex begrip dat een veelheid aan verlangens en verwachtingen met zich meedraagt. Die zijn grotendeels politiek van aard. Wat ze gemeenschappelijk hebben, is dat ze gericht zijn op bevrijding uit vreemde, imperialistische overheersing en het vestigen van een autonoom bestaan, in vrijheid en gelijkwaardigheid. Messianisme als verschijnsel duikt op in de geschriften van verschillende Judese stromingen ten tijde van achtereenvolgens de hellenistische en Romeinse overheersing. Die geschriften leggen bovendien getuigenis af van grote conflicten in de Judese samenleving zelf. Belangengroepen stonden lijnrecht tegenover elkaar, met wederzijdse uitsluiting en verkettering tot gevolg.
Messianisme bracht niet enkel mensen bijeen in gemeenschappelijk verlangen en hoop, het werkte ook als een splijtzwam in een toch al fragiele samenleving. Messianisme als definitief antwoord op definitieve vragen? En die messiaanse beweging rond Jezus – welke rol heeft die gespeeld? Een splintergroep toch maar, zeker aanvankelijk. Mislukt messianisme? ‘Zal onze redding ooit dagen?’
Toelichting: De mechanische Turk
De raadselachtige foto bij cursus A betreft een illustratie van de schaak-machine uit de 18de eeuw van Wolfgang von Kempelen. Deze machine wordt ook de Mechanische Turk genoemd, omdat de persoon bij de kast Ottomaanse kleren en een tulband draagt.
Het mechanisme leek in staat om een sterk schaakspel tegen een mense-lijke tegenstander te spelen. In werkelijkheid zat er een kleine, sterke schaker in. De werking van deze machine, eigenlijk dus een goocheltruc, was jarenlang een mysterie. Met een bekwame bestuurder won de Turk bijna 84 jaar lang de meeste, gespeelde wedstrijden.
Het is een fopmachine dat doet denken aan het verschijnsel van de ‘Deus ex machina’ (god uit een machine). Het beeld van de schaakautomaat is hiervan de tegenhanger: deze beïnvloedt het schaakspel van binnenuit en de verwachte Messias kan de beslissende zet doen en winnen.
Cursus B
‘Paulus en de filosofen’
De grote belangstelling onder filosofen voor de Brieven van de apostel Paulus motiveert ons in het leerhuis op zoek te gaan naar nieuwe perspectieven in het denken over de wereld, de tijd en de geschiedenis.
Cursusleiding: drs. Jaap Goorhuis, theoloog en voormalig predikant in Assen en Groningen. drs. Tiemo Meijlink, theoloog, voormalig studentenpredikant PKN Groningen en docent ethiek en cultuurfilosofie
Locatie: De bijeenkomsten van cursus B vinden plaats in De Ontmoetingskerk te Beetsterzwaag.
Data/Tijd: Alle bijeenkomsten vinden plaats op de woensdagochtend van 10.00-12.00 u.
11 oktober 2023
18 oktober 2023
08 november 2023
22 november 2023
De Brieven van de apostel Paulus zijn in de huidige kerkelijke praktijk niet meer zo in zwang. Ze worden door veel kerkgangers als moeilijk ervaren, of ook wel als stellig en dogmatisch. Het gekke is dat deze tanende belangstelling in de kerk in tegenspraak is met een opmerkelijke tendens onder hedendaagse filosofen. Die hebben juist veel aandacht voor de Brieven van Paulus, en zijn zeer geïnteresseerd in belangrijke denkfiguren die Paulus naar voren brengt. In deze cursus van vier ochtenden gaan we om en om passages uit de brieven van Paulus nader onderzoeken: de eerste en de derde ochtend exegetisch door goed de teksten te lezen, de tweede en de vierde ochtend filosofisch door de teksten van ochtend 1 en ochtend 3 te verbinden met wat de filosofen daarover denken en schrijven.
De volgende filosofen komen ter sprake: vooral Jacob Taubes en Giorgio Agamben, en verder ook Martin Heidegger, Alain Badiou en Slavoj Zizek. We maken gebruik van het boek van Gert-Jan van der Heiden Het uitschot en de geest. Paulus onder filosofen (van Tilt 2018). Er wordt een leeswijzer verstrekt, u hoeft het boek dus niet aan te schaffen of tevoren te hebben gelezen. Laat u zich ook niet afschrikken door al die filosofen. Die pakken wij wel netjes voor u uit.
Cursus C
Joodse literatuur
In deze cursus worden vier boeken uit de joodse literatuur besproken.
Cursusleider:
Dr. Hans Schravesande, was en is op verschillende wijzen betrokken bij vragen rond de verhouding Jodendom – Christendom en publiceerde onder meer over Martin Buber en Rabbijn Leo Baeck.
Locatie:
De Buorskip, Beetsterzwaag
Data:
maandagmiddag: 22 januari, 12 februari, 18 maart en 08 april
Tijd:
Bij voldoende deelname kan gekozen worden tussen:
C1: 13.30 - 15.00 u.
C2: 15.30 - 17.00 u.
Bij minder dan 20 deelnemers wordt één groep geformeerd (C).
Tijd: 14.00 - 16.00 u.
In verband met de groepsindeling, aanmelden vóór 1 december! Mocht u de (gratis) openingsvoorstelling willen bijwonen dan aanmelden voor 13 september.
1.
22 januari 2024 Joseph Roth – ‘Job. Roman over een eenvoudige man’
Joseph Roth (1894-1939) was een Joodse schrijver en journalist. Hij groeide op in Brody in Galicië en vocht in de Eerste Wereldoorlog. Een aantal van zijn boeken beschrijven die wereld.
Hij werd vooral bekend door zijn boeken ‘Radetzkymars’ (1932) en ‘Job’ (1930). Job is het verhaal over de vrome Jood Mendel Singer. Hij verliest vrouw en kinderen en als gevolg daarvan alle vertrouwen in God. Maar er blijkt toch nog geluk voor hem te bestaan. Een vergelijking met het bijbelboek Job ligt voor de hand. Vanaf 1931 is het boek viermaal in het Nederlands vertaald, door vier verschillende vertalers.
2.
12 februari 2024 David Grossman – ‘De glimlach van het lam’
In 2022 ontving Grossman de Erasmusprijs voor het geheel van zijn oeuvre. Hij is een van de meest bekende Israëlische auteurs en is vredesactivist. ‘De glimlach van het lam’ is Grossmans (1954...) debuut uit 1983. Het was een van de eerste romans die vertelde over de Israëlische bezetting van Palestijns gebied. De Erasmusprjjs was voor de uitgever van de Nederlandse vertaling aanleiding om dit boek opnieuw uit te geven.
In 1972 raakt de Israëlische militair Oeri in de ban van de oude, halfblinde Arabier Hilmi, die in een fantasiewereld leeft. Zo krijgt de wereld van de bezetter en van de bezette een eigen kleur. Tegen de achtergrond van het Israëlisch-Palestijnse conflict is het nog altijd een actueel boek.
3.
18 maart 2024 A.B. Yehoshua – ‘De figurante’
Yehoshua (1936-2022) is bekend als een van de grootste auteurs in Israël. Hij was hoogleraar literatuurwetenschap aan de Universiteit van Haifa. Vorig jaar overleed hij.
‘De figurante’ (2017) gaat over het leven van de Israëlische Nogah, die violiste is in het Gelders Orkest in Arnhem. Ze leidt een rustig leven in Arnhem, tot ze door Omstandigheden wordt gedwongen een aantal maanden terug te keren naar Jeruzalem. De oude bewoners hebben plaats gemaakt voor steeds meer orthodoxe Joden. Zij wordt figurante in een film en in TV series. Van daaruit moet zij via zelfinzicht op zoek naar haar eigen werkelijke identiteit, in de spanning tussen individu en gemeenschap.
4.
8 april 2024 Joshua Cohen – ‘De Netanyahu’s’
Een verhaal over een onbetekenende en uiteindelijk zelfs verwaarloosbare episode in de geschiedenis van een zeer beroemde familie’.
Joshua Cohen (1980) is een Amerikaans auteur. Hij won o.a. de National Jewish Book Award en de Pulitzer Prize. De jury van de Pulitzer Prize: ‘Een bijtende, taalkunstige en historisch onderlegde roman over de ambiguïteiten van de Joods-Amerikaanse beleving’. ‘De Netanyahu`s’ (2023) verhaalt hoe in de jaren vijftig Benzion Netanyahu solliciteert bij een universiteit in de VS bij de Joodse hoogleraar Ruben Blum. Netanyahu verschijnt met zijn hele gezin en Blum wordt met tegenzin hun gastheer, wat tot hilarische toestanden leidt.
Het boek mengt feit en fictie. Het gaat historisch terug op wat de bekende literatuurcriticus Harold Bloom op hoge leeftijd vertelde aan Joshua Cohen over zijn ervaringen met de Netanyahu’s.
Plaatsbepaling binnen de Joodse literatuur
De gekozen boeken hebben sommige aspecten gemeen. Zo behoren Yehoshua en Grossman, met Amos Oz, tot wat wel de Grote Drie van de Israëlische literatuur wordt genoemd. Alle drie zijn of waren vredesactivist in relatie tot de Palestijnen. Waarbij Grossman zich inzette voor een twee- statenoplossing, verkoos Yehushua een één-staatoplossing, met gelijke rechten voor Joden en Palestijnen. Binnen dit actuele politieke spectrum vertegenwoordigen ‘De Netanyahu’s‘ een derde richting.
Cohen wordt wel genoemd als een opvolger van bekende Joodse auteurs in de VS als Philip Roth, Saul Bellow en Bernard Malamud, maar met eigen nieuwe accenten. Hij beschrijft de spanning tussen het Amerikaanse en Israëlische Jodendom. Bij Joseph Roth’s ‘Job’ zijn er de spanningen binnen het vooroorlogse Europese Jodendom vanuit de wens en de drang om naar de V.S. te emigreren. In 2022 verscheen in Nederlandse vertaling de biografie van Joseph Roth door de Engelse auteur Keiron Pim onder de titel ‘Eindeloze vlucht. Het leven van Joseph Roth’.
Cursus D1
‘Geloof (opnieuw) verbeeld’
Cursusleiders: Dr. Jan Henk Hamoen, theoloog, bestuurslid Stichting Klaas Koopmans en kunstliefhebber. Prof. dr. Wessel Stoker, was hoogleraar godsdienstfilosofie en esthetica aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).
Locatie: De Ontmoetingskerk te Beetsterzwaag
Data: 31 januari, 14 februari (J.H. Hamoen) 28 februari (W. Stoker)
Tijd: 10.00 – 12.00 uur
Woensdag 31 januari 2024 – ‘Geloof in de kunst van vrouwen’ – J.H. Hamoen
De eerste ochtend gaan we ons verdiepen in het eerste millennium van de kerk. Meestal wordt die geschiedenis beschreven aan de hand van de grote kerkvaders en invloedrijke pausen. Maar wist u dat ook in die periode vrouwen een soms beslissende rol hebben gespeeld? Daarom wil ik deze ochtend stil staan bij een aantal bijzondere vrouwen. In de eerste plaats is dat keizerin Helena, de moeder van de Romeinse keizer Constantijn de Grote. Haar reis naar Israël bracht een bijzonder relikwie de christelijke geschiedenis binnen. Het was tevens een vrouw, die ervoor zorgde dat – na Armenië – de tweede christelijke staat een feit werd: de heilige Nino uit Georgië. Haar nagedachtenis reikt tot in de moderne tijd en de huidige actualiteit.
Gaan we iets verderop in de tijd dan komen we in het Byzantijnse Rijk, met een grote plaats voor keizerin Theodora. Een vrouw met een bijzondere voorgeschiedenis en van grote betekenis. Dat kun je zien in de mozaïeken in Ravenna. En de strijd in de 8e en 9e eeuw om de goedkeuring voor het gebruik van iconen in de kerk en thuis was ongetwijfeld anders verlopen als daar niet twee vrouwen een doorslaggevende rol in hadden gespeeld: keizerin Theodora en keizerin Irene. We ontmoeten op deze ochtend dus allemaal vrouwen, die niet alleen theologisch maar ook in de verbeelding van het geloof in de kunst een belangrijke rol hebben gespeeld.
Woensdag 14 februari 2024 – ‘Italiaanse Renaissance in de kunst van Giotto’ – J.H. Hamoen
De tweede ochtend brengt ons bij het begin van het tweede millennium van de kerk. Dan krijgen we te maken met een nieuwe omslag in het denken: de aandacht voor het individu, de persoon. Sommigen beweren zelfs dat die omslag in de 12e en 13e eeuw een voorbode is van ons moderne denken met alle aandacht voor de menselijke individualiteit. De mens met zijn angsten, emoties en verantwoordelijkheid komt centraal te staan. Als grote naam in die ontwikkeling moet Giotto genoemd worden. Giotto di Bondone, die kortweg Giotto wordt genoemd, was een Italiaanse kunstschilder en architect, die leefde van 1266 tot 1337. Zijn stijl van schilderen luidde een nieuwe periode in, die ook wel de Italiaanse Renaissance wordt genoemd. Hij kreeg vele navolgers en zijn invloed kan kan niet worden onderschat, zowel in geestelijke als kunstzinnige zin.
Woensdag 28 februari 2024 – ‘God opnieuw verbeeld’ – W. Stoker
Het is verrassend hoe religieuze symboliek in werken van moderne kunstenaars een breed publiek kan aanspreken. Kunst en religie zijn aan elkaar verwant omdat zij beide op eigen wijze willen uitdrukken waar het in het leven werkelijk om gaat. Vincent van Gogh, Graham Sutherland, Marc Mulders, Marlene Dumas en andere moderne kunstenaars verbeelden God en Christus met een nieuwe beeldtaal. Hun kunst kan een dialoog oproepen, een vorm van protest zijn of spirituele verdieping geven. Wessel Stoker licht toe hoe christelijke kunst kan functioneren naar aanleiding van zijn boek God opnieuw verbeeld. In deze lezing wordt geprobeerd een link te leggen met ‘Messianisme als gevaarlijke herinnering’ (red. Eric Ottenheim en Theo de Wit).
Prof. Wessel Stoker was als godsdienstfilosoof en estheticus aan de VU verbonden. Hij bekleedde de bijzondere leerstoel esthetica aan de VU (Faculteiten Theologie, Filosofie en Letteren). Onlangs verscheen de tweede druk van zijn boek over moderne religieuze kunst: God opnieuw verbeeld: een theologische kunstbeschouwing (Parthenon 2019/2022). Hij is de oprichter van Figura Divina, een collectief van onderzoekers op het gebied van kunst en religie verbonden aan Belgische en Nederlandse universiteiten. Hij is de redacteur van verschillende bundels over kunst en religie. Hij schreef verder o.a. Kunst van hemel en aarde: het spirituele bij Kandinsky, Rothko, Warhol en Kiefer.
De heilige Nino van Georgië
Fresco van Giotto in de St. Franciscusbaseliek in Assisi
Annemiek Punt, het Jaïrusraam in de Nieuwe Kerk van Delft